İstatistiklere nazaran Türkiye’de her 3 bireyden 1’i pre-diyabet hastası. Fakat pek çok kişi bunun farkında değil. Meğer pre-diyabet uzun devirde diyabete yol açtığı için kesinlikle tedbir alınması gerektiğine dikkat çeken Endokrinoloji Uzmanı Doç. Dr. Hasret Haliloğlu, bu bahiste bilinmesi gerekenleri şöyle anlattı…
Doç. Dr. Hasret Haliloğlu
GİZLİ ŞEKER NEDİR?
Pre-diyabet bir kişinin kan şekeri seviyesi olağandan yüksek olmasına karşın diyabet tanısı koymaya kâfi yükseklikte olmaması durumudur. Öteki bir deyişle prediyabet, Tip 2 diyabete adaylık durumudur. Hastalığı kabaca 2 kümede inceleyebiliriz. Açlık şekerinde bozulma olan duruma “bozulmuş açlık glikozu” yalnızca tokluk kan şekerindeki yüksekliğe ise “bozulmuş glikoz toleransı” ismi verilir. Birtakım hastalarda ise bu 2 durum birlikte görülebilir. Memleketler arası diyabet federasyonunun (IDF) 2021 diyabet atlasında dünyada yaklaşık 319 milyon şahısta bozulmuş açlık glikozu, ve 541 milyon bireyde ise bozulmuş glikoz toleransı olduğu öngörülmüştür.
TESPİT ETMEK NEDEN KIYMETLİDİR?
Yapılan çalışmalarda pre-diyabetli bireylerde kalp ve damar hastalıklarının gelişme riskinin kan şekeri olağan olan bireylere kıyasla daha fazla olduğu gösterilmiştir. Yeniden çalışmalar göstermiştir ki, pre-diyabetik bireylerin aşikar diyabet geliştirme riskleri yüzde 50’ye yakındır. Pre-diyabetin erken tanısı ile yapılacak hayat şekli değişikliği ve medikal tedaviler sayesinde diyabet gelişimi ve diyabete bağlı komplikasyonlar önlenebilir ya da geciktirilebilir.
NASIL KORUNABİLİRİZ?
Hastalıktan korunmak için beden tartısının yüzde 5-10’unu kaybetmek gerekir. Bunun için istikrarlı beslenme ve fizikî aktivite çok değerli. Haftada en az 3 ve en az 30’ar dakika olmak üzere mümkünse açık havada antrenman yapılmalı. Her bireyin öğün tertibi farklı olduğu için buna nazaran düzenleme yapılmalı. Örneğin birtakım bireyler ömür üslubu nedeniyle 2 öğün beslenmeye daha uygunken birtakım bireyler de az az ve sık sık beslenmeyi tercih eder, buna uygundur. Bunlar doktor ve hasta ile birlikte değerlendirilmeli. Beslenme, diyet olarak algılanmamalı. Beslenmedeki maksat hayat üslubu değişikliği yaratarak bundan sonraki hayatı bu biçimde devam ettirmek olmalı. Yani sürdürülebilir olmalı. Bilhassa ailesinde diyabet hikayesi bulunan şahıslar bu bahse hassasiyet göstermeli.
Hangi belirtilere yol açar?
Pre-diyabetin kesin bir belirtisi yok. En kıymetli göstergelerinden biri insülinin süratli yükselmesi ve çabuk düşmesi nedeniyle yemeklerden sonra uyku hali, çok ve sık yeme isteğidir. Örneğin bu hastalar geceleri kalkıp, yemek yeme gereksinimi duyar.
Nasıl teşhis edilir?
Prediyabeti belirlemek için açlık kan şekeri yahut oral glikoz tolerans testi (OGTT) yapılır. Olağan bir bireyde açlık kan şekeri 100 mg/dl’nin altındadır. Şayet bireyde pre-diyabet varsa açlık kan şekeri 100-125 mg/dl ortasındadır. Şayet kan şekeri 126 mg/dl yahut daha yüksekse birey diyabetlidir. OGTT’de ise bireyin kan şekeri açken ve glikozlu içecek içildikten 2 saat sonra (tokluk kan şekeri) ölçülür. Olağan kan şekeri 2. saatte 140 mg/dl’nin altındadır. 2.saat kan şekeri 140-199 mg/dl ortasında ise pre-diyabet, 2. saat kan şekeri 200 mg/dl’nin üstünde ise aşikar diyabet tanısı konulur.
Kimler risk taşır?
45 yaşın üstündeki bireyler kesinlikle pre-diyabet açısından değerlendirilmelidir. Ayrıca 45 yaşından küçük gençler de şayet beden kitle indeksi 25 kg/m2’nin üstünde ise birtakım risk faktörleri varlığında pre-diyabet açısından değerlendirilmelidir. Bu risk faktörleri “Ailede bilhassa 1. ve 2. derece akrabalarda diyabet varlığı, yüksek tansiyon, düşük HDL-kolesterol seviyesi, yüksek trigliserid seviyesi, hareketsizlik yahut fizikî aktivite azlığı, polikistik over sendromu varlığı, gebelik diyabeti yahut iri bebek (>4 kg) doğumu hikayesi olması” biçiminde sayılabilir.
Tedavi yolları nelerdir?
Pre-diyabetin ilaç dışı tedavilerini kişiselleştirilmiş beslenme tedavisi (günlük güç gereksiniminin yüzde 50-60 kadar karbonhidrattan, en fazla yüzde 30-35 kadarı yağdan ve yüzde 15-20’si proteinden oluşmalı; lifli yiyecek alımı ve kâfi sıvı tüketimine dikkat edilmeli) ve fizikî aktivite (haftada en az 150 dakika orta yoğunlukta tempolu aerobik idmanlar; süratli yürüyüş, düșük tempolu koșu, bisiklet vs) oluşturmaktadır. Unutulmamalıdır ki, beden yükünün ölçülü olarak azalması (yüzde 5-7) ile pre-diyabetten diyabete geçiş önlenebilmekte yahut geciktirilebilmektedir.
Bunların dışında kaliteli, kâfi uyku ve sigaranın bırakılması değerlidir. İlaç dışı tedavilerin yanında doktor hastanın gereksinimine nazaran pre-diyabet tedavisinde çeşitli ilaçlar da kullanabilir. Pre-diyabette kalp damar hastalıkları riski de arttığından hipertansiyon ya da kolesterol yüksekliği üzere kardiyovasküler hastalıklarla bağlı öbür hastalıkların da uygun tedavisi kıymet arz eder.
