Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (dehb)

” Söylediklerim bir kulağından girip diğerinden çıkıyor “

” Tüm araba markalarını biliyor ama bir dakika önce söylediğim şeyi hatırlamıyor “

” Bilgisayar başında saatlerce oturabiliyor ama ödev başında en çok 10 dk. “

” Sınavlarda dikkatsizce hatalar yapıyor “

” Dersi hiç dinleyemiyor, sürekli etrafı ile ilgili “

” Başladığı işi bitirmiyor, maymun iştahlı “

” Doğmadan önce bile hareketliydi “

” Eli dursa ayağı oynar “

” Sürekli hareket halinde , yürümez koşar “

” Ya konuşur ya sesler çıkarır, iki dakika sessiz kalamaz “

” TV izlerken bile hareket eder “

” Sandalyede oturmanın 50 çeşidini gösterebilir “

” Sınıfta nereye baksam onu görüyorum “

Bu cümleler birçok ebeveyn ve öğretmenin kullandığı, hatta duymaya alıştığımız cümleler. Hareket etmek, konuşmak, bazen dikkatsiz davranmak, çocuklarda sıklıkla gözlemlediğimiz eylemler olmasına karşın; normal ve çocuğun yaşına göre beklentilerin dışında farkedilen, kontrol edilmekte zorlanılan durumlar, bir davranım bozukluğu kriterlerinden olabilir.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) çocuk ve ergen ruh sağlığı ve hastalıkları bölümlerine yapılan başvuruların en sık nedenlerinden biridir.

DEHB’yi bilmek neden önemli? Küçük yaşlarda, hatta anne karnında bile ufak belirtilerle başlayan ve bireyin yaşamını ömür boyu etkileyen bir durum olması sebebiyle, DEHB hakkında ailelerin ve eğitimcilerin doğru bilgi sahibi olması oldukça önemlidir.

BELİRTİLERİ

BEBEKLİK DÖNEMİ

•Huzursuz, gergin bebeklerdir.

•Kolay ağlarlar, zor sakinleştirilirler.

•Dış uyaranlara (ses, dokunma gibi ) aşırı tepki verirler.

•Uyku sorunları (az uyuma, sık sık uyanma gibi) olabilir.

•”Daha karnımdayken bile çok hareket ederdi”

•”Kucağıma aldığımda devamlı dolaşmamdan hoşlanırdı”

•”Asla uzun süre uyumaz, çok kolay uyanırdı “

OKUL ÖNCESİ DÖNEM

•Devamlı hareket eder, atlar, zıplar, bir yerlere tırmanır.

•İsteklerini erteleyemez, tutturmaları olur.

•İlgi devamlı üzerinde olsun ister, bunu sağlayacak şeyler yapar.

•Bir oyundan diğerine geçer, ilgisi çok kısadır.

•Çok konuşur, sürekli soru sorar ama yanıtı dinlemez.

•Mutsuzluk, mızırdanma, ana babaya aşırı bağımlılık.

İLKOKUL DÖNEMİ

•En sık bu dönemde tanı konur.

•Sakin ve sessizce sırada oturamaz.

•Dersi dikkatle dinleyemez, etrafı ile daha çok ilgilidir.

•Sorulan sorulara sonunu beklemeden, söz istemeden yanıt verir.

•Verilen görevleri tam olarak yerine getirmez.

•Diğer çocuklarla ilişki sorunları olabilir.

•Kendisine benzer çocuklarla arkadaşlık kurar.

•Eşyalarını tam olarak getirmez, kaybeder, dağınıktır.

•Akademik başarısı kapasitesiyle orantılı değildir.

•Ev ödevlerini almaz, evde ödev yapmak sorun olur.

ERGENLİK DÖNEMİ

•Hiperaktivitede azalma olur ama kıpır kıpırlık devam eder.

•Ders dinleyemez, uykulu bir hali olabilir ya da kalem çevirme, resim yapma gibi şeylerle uğraşır.

•Akademik başarı daha ciddi düzeyde sorun olmaya başlar.

•Öğretmenlerle ilişkilerde sorunlar yaşanır, karşılık verir, saygısız, ilgisiz bir öğrenci olarak nitelendirilir.

•Aile ve arkadaş ilişkilerinde sorunlar olabilir.

•Benlik saygısında azalma, depresyon görülebilir, duygu durumu değişkendir, aniden öfkelenebilir.

•Sigara, alkol madde kullanımı başlayabilir.

•Yasal sorunlara neden olabilecek, riskli, tehlikeli davranışları olabilir.

DSM V tanı kriterlerine göre, DEHB üç tipi vardır ;

1.Dikkat bozukluğu ağırlıklı tip

2.Hiperaktivite/dürtüsellik ağırlıklı tip

3.Kombine tip (her ikisinin birlikte görüldüğü)

Dürtüsellik nedir?

•Davranışları, ortama ve sonuçlarına göre düzenlemek ve yönlendirmekle ilgili bir sorundur.

•Bir şey yapmadan önce sonucunu düşünmezler.

•Bir şey yapmadan önce o davranışın o ortam için uygun olup olmadığını düşünmezler.

•Söyleyecekleri şeyin karşısındaki kişide nasıl bir etki yapacağını düşünmezler.

•Ne yapmaları ya da yapmamaları gerektiğini bilirler ama bildikleri şeyleri uygulayamazlar. Bir kuralı biliyorlardır, sorarsanız uygun bir biçimde açıklayabilirler ama düşünmeden hareket ettikleri için o kuralı yine bozabilirler.

•Bu durum gerek anne baba gerekse öğretmeni daha çok öfkelendirir. Bu davranışlar bilerek yapılan, ya da kurallar önemsenmediği için yapılan davranışlar olarak nitelendirilirler. Bu nedenle de daha acımasız yöntemlerle ele alınırlar.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) nun ZEKA İLE HİÇ BİR İLİŞKİSİ YOKTUR .Normalin Üstü, Normalin Altı ya da Normal zekaya sahip her çocuk DEHB i yaşayabilir.

Bahsedilen belirtiler, yaş düzeylerine göre veya bazı özel durumlara göre (kronik hastalık, aile yaşam öyküsü, travmatik yaşantılar vb.) çocuklarda görebileceğimiz belirtilerdendir. Ancak, bu belirtilerin “bozukluğu” düşündürmesi için, süresi, sıklığı ve yoğunluğu önemlidir. Ayrıca uzman takibinde tanı konması gerekmektedir.

Tanı için;

•Dikkat bozukluğu + dürtüsellik + hiperaktivitenin başlıca bulguları

•Çocuğun gelişiminin detaylı öyküsü

•Çocuğun doğrudan gözlenmesi

•Ebeveyn ve öğretmenden alınan pozitif/negatif veriler

•Süreklilik

•Belirtilerin sonucu olarak en az iki alanda aksaklık

•Ayırt edici özellik: kısa dikkat süresi ve kolay çelinebilir dikkat

Ekstra öğretmen gözetimi ihtiyacı

•Öğretmenin talimat ve emirlerine uymakta zorluk

•Ebeveynlerce uyumsuz/yaramaz/yorucu çocuk

•Basit görevleri tamamlamaları için birden fazla kez sorulması gerekebilir

•DEHB olan çocuklar genellikle dürtüsel davranır, duygusal açıdan da hareketlidirler. Odaklanamazlar ve irritabilite vardır.

•Hiperaktivite ağırlıklı olanlar, dikkat bozukluğu ağırlıklı olanlara göre daha erken tanıya/tedaviye yönlendirilirler

•Kombine ve Hiperaktivite ağırlıklı tip, dikkat bozukluğu ağırlıklı tipe göre daha sık davranım bozukluğu geliştirir

•Özel öğrenme güçlüğü eşlik edebilir

ÖNERİLER

• Öncelikle, belirtilerden ne kadar emin olursanız olun, tanı uzman tarafından konulmalıdır.
• Eğer ilaç kullanımı gerekiyorsa, verilen ilaçların düzenli kullanılması önemlidir. İlaçla ilgili sorularınızı mutlaka hekiminizle konuşun. Düzensiz ilaç kullanımı veya hekime danışılmadan ilaç kullanımının bırakılması, bozukluğun seyrinde istenmeyen durumlara yol açabilir.
• Çocuğa DEHB hakkında bilmesi gerektiği kadar açıklama yapmak
• Bu çocukların içsel diyalog ve kontrollerini arttırmak önemlidir. Bunun için, tek basamaklı yönergelerle desteklemek, yönlendirmek, örnek olmak gereklidir. (Tek seferde tek görev, bir zor bir kolay görev, net ve açık komutlar)
• Sosyal beceri geliştirebilmelerini sağlamak ( dinlemek, yönergeleri takip edebilmesi, izin isteme, teşekkür etme, kuralların önemi vb)
• Problem çözme becerilerini geliştirmek ( Problemin tanımlanması, problem üzerinde düşünebilme, dikkatini toplamaya çalışma, çözüm basamakları üzerine düşünme, değerlendirme )
• Olumsuz duygularla başa çıkabilme ( duygu eğitimi verme, olumsuz duyguları farketmesinin sağlanması, olumsuz duyguların kendisi ve başkaları üzerindeki etkisini anlama, baş etme becerileri geliştirebilme)
• Hareket ihtiyacının sağlıklı yollarla karşılanabilmesi için, ilgisini çeken spor faaliyetlerine yönlendirme,
• Okulla işbirliğinin sürekliliği ve eş zamanlı tedbirler alabilme,
• Okulda hareket etmesine izin verilmesi, (Örn.tahtayı silme, sınıfta görev verilmesi vb)
• Alçak sesle ve pozitif yönlendirmeler yapılması
• Olumlu davranışı görme, takdir etme, küçük ödüllerle pekiştirme
• Olumsuz davranışlarda, gerekirse ceza yöntemi, (Time out, bedel ödetme vb)
• Sözel hatırlatıcılar dışında, görsel hatırlatıcılar gereklidir. Örn. Olumsuz davranışı gördüğünüzde, göz kırpma, parmak şıklatma yada aranızda belirlediğiniz ufak bir hareket ile , kontrol etmesine yönelik hatırlatma, sözlerden daha etkili olabilir)
• Olumlu ilerlediği davranışlarını göstermek, övmek
• Çocuğun dikkatini ve organize yeteneğini arttırmaya yönelik stratejiler geliştirmek
• Çocuğa özel zaman ayırmak
• Pozitif pekiştiriciler kullanmak
• Aile dinamiklerini düşünmek (Çocuğun mevcut durumunu arttırıcı, aile sorunları olup olmadığının değerlendirilmesi)

KAYNAK : Doktor Sitesi