ABD ile Çin ortasında global güç rekabetinin ve tansiyonların arttığı periyoda denk gelen görüşme, Biden’ın misyona gelmesinden bu yana iki başkanın birinci yüz yüze buluşması olacak.
Görüşmede önderlerin, Tayvan, insan hakları, ekonomik rekabet, Ukrayna Savaşı ve Rusya’ya karşı tavır ile Kuzey Kore ve nükleer silahlanma mevzularını ele alması, tansiyon kaynağı olan uyuşmazlıklarda “kırmızı çizgilerini” ortaya koyması bekleniyor.
Liderler, daha evvel her ikisi de devlet lideri yardımcısı oldukları devirde karşılıklı ziyaretlerde ve yüz yüze görüşmelerde bulunmuş lakin Biden’ın geçen yılın başında misyona başlamasından bu yana sadece iki defa çevrim içi ve bir defa de telefonda görüşürken hiçbir ortaya gelmemişti.
Çin Devlet Lideri Şi, Covid-19 salgınının başlamasının akabinde yaklaşık 2,5 yıl boyunca yurt dışı ziyaretlerine orta vermiş ve yüz yüze diplomasiden kaçınmıştı. Şi, birinci sefer temmuzda Endonezya Devlet Lideri Joko Widodo’yu Pekin’de ağırlamış, birinci yurt dışı ziyaretini ise eylülde Kazakistan’a yapmış, ziyaretinin akabinde Özbekistan’a geçerek Şanghay İş Birliği Örgütü Zirvesi’ne katılmıştı.
Beyaz Saray yetkilileri, Şi-Biden görüşmesinde, “Tayvan, insan hakları, Ukrayna Savaşı ve ziyanlı ekonomik pratiklerin ele alınacağını” belirtirken görüşmede problemlerinin büsbütün çözülmesinin ve kıymetli bir uzlaşma sağlanmasının beklenmediğini lisana getiriyor.
BIDEN KIRMIZI ÇİZGİLERİNİ ANLATACAK
Biden, 10 Kasım’da, ülkesindeki Senato ve Temsilciler Meclisi orta seçimleri sonrası düzenlediği basın toplantısında, Şi ile G20 Zirvesi’nde buluşacağını doğrularken, görüşmede muhatabına ABD’nin Tayvan ve öteki problemlerdeki “kırmızı çizgilerini” aktaracağını belirtti.
ABD’nin temel mevzularda ödün vermesinin kelam konusu olmayacağını vurgulayan Biden, “Onunla (Şi) konuştuğumda yapmak istediğim; her iki tarafın kırmızı çizgilerinin ne olduğunu ortaya koymak; onun Çin’in ulusal çıkarları açısından kritik gördüğü şeyin ne olduğunu anlamak, benim ABD’nin ulusal çıkarları açısından kritik olduğuna inandıklarımı aktarmak ve sonunda bu ikisinin çatışıp çatışmadığına karşılıklı karar vermek.” sözlerini kullandı.
Toplantıda Biden’a daha evvel bir defa yinelediği, “Çin’in işgali halinde Amerikan askerinin Tayvan’ı savunacağına” yönelik kelamlarını Şi’ye söyleyip söylemeyeceği soruldu.
Biden, kelam konusu taahhüdü görüşmede direkt lisana getirip getirmeyeceğini söylemekten kaçınırken, “Onunla (Şi) bu mevzuyu konuşacağız. Tayvan doktrinimizde değişiklik yok.” dedi.
ABD Lideri, mayısta Japonya’yı ziyaretinde ve eylülde ülkesinde CBS televizyonuna verdiği mülakatta, ülkesinin Çin’in mümkün işgali karşısında Tayvan’ı askeri olarak savunacağına dair yorumlarda bulunmuştu.
Biden’ın kelamları, Washington’ın bugüne dek Tayvan konusunda izlediği “stratejik muğlaklık” siyasetinden kopuş olarak yorumlanmış ama her iki açıklamanın akabinde Beyaz Saray ve Dışişleri yetkilileri ABD’nin Tayvan siyasetinin değişmediği vurgulayarak Biden’ın kelamlarını düzeltme gereği hissetmişti.
“Tek Çin” siyasetini benimseyen ve Pekin idaresini tüm Çin’in legal hükümeti olarak tanıyan Washington, 1979 tarihli Tayvan Alakaları Yasası’nda, Ada’nın öz-savunmasını sağlayacak askeri kapasiteye sahip olması için dayanak sağlayacağı ve bölgedeki statükoyu tek taraflı değiştirmeye yönelik aksiyonlara karşı çıkacağı taahhüdünde bulunmuştu.
Ancak kelam konusu taahhütler, ABD’ye Tayvan’ı direkt askeri olarak savunma yükümlülüğü getirmiyor. Washington’ın ABD ordusunun Ada’yı bilfiil savunacağına dair resmi beyanda bulunmaktan kaçındığı bu siyaset “stratejik muğlaklık” olarak isimlendiriliyor.
PELOSI TANSİYONU ARTIRMIŞTI
Biden ve Şi’nin 28 Temmuz’da yaptıkları son telefon görüşmesi, ABD Temsilciler Meclisi Lideri Nancy Pelosi’nin Çin ile egemenlik ihtilafı içinde Tayvan’a yapmayı planladığı ziyaretin gölgesinde geçmişti.
Ada’yı kendi topraklarının kesimi gören Pekin idaresi, Washington idaresinden üst seviye bir yetkilinin ziyaret etmesine reaksiyon gösterirken, Şi, Biden ile telefon görüşmesinde, “Tayvan probleminde yabancı müdahalesinin kabul edilemeyeceği” iletisini vermişti.
Çin Devlet Lideri, “Çin hükümeti ve halkının Tayvan konusundaki hali tutarlıdır; ulusal egemenliği ve toprak bütünlüğünü korumak, 1,4 milyardan fazla Çinlinin ortak iradesidir. Halkın iradesi çiğnenemez. Ateşle oynayan kendisini yakar” tabirlerini kullanmıştı.
Pelosi’nin Pekin’in ikazlarına karşın ağustos başında Tayvan’ı ziyaret etmesi, tansiyonu doruğa çıkarmıştı.
Çin ordusu, ziyaretin akabinde Ada etrafında askeri tatbikatlar başlatmış, 7 gün süren tatbikatlar Ada’nın etrafında fiili abluka oluşturmuştu. Gerçek silah ve mühimmatın kullanıldığı tatbikatlar sırasında Çin ana karasından ateşlenen güdümlü füzeler, Tayvan yakınlarındaki sulara düşmüştü.
Ordu sözcüsü, 10 Ağustos’ta tatbikatların tamamlandığını duyurmuş lakin Tayvan Boğazı’ndaki askeri devriye faaliyetinin devam edeceğini bildirmişti.
Çin idaresi ayrıyeten ziyaret nedeniyle Pelosi ve ailesine de yaptırım uygulayacağını bildirmiş, ABD idaresiyle kimi ikili diyalog ve iş birliği düzeneklerini durdurduğunu açıklamıştı.
İki başkan, Bali’deki görüşmede Pelosi’nin ziyaretinin yol açtığı krizi birinci defa ele alma fırsatı bulacak.
İKİ ÜLKE ORTASINDA ÇİP SAVAŞI SÜRÜYOR
Görüşme dünyanın en büyük iki iktisadına sahip ülkeler ortasında son devirde artan ekonomik ve teknolojik rekabetteki problemlerin da gündeme gelmesi bekleniyor.
Bilgisayarlardan akıllı telefonlara, uçaklardan elektrikli araçlara, mesken eşyalarından askeri donanımlara kadar birçok teknolojinin temelini oluşturan yarı iletken çipler ve entegre devrelerin, son devirde ABD ile Çin ortasındaki artan rekabetin cephesi haline geldiği gözleniyor.
Biden idaresi, ağustosta onaylanarak yürürlüğe giren Çip ve Bilim Yasası ile ABD’de yatırım yapan yerli ve yabancı üreticilere yarı iletken üretimi için yaklaşık 52 milyar dolarlık dayanak açıklarken, dayanaklardan yararlanmak isteyen şirketlere Çin’deki üretim tesislerinin teknolojik kapasitesini geliştirmeme koşulu getirerek Pekin’in bu alandaki tesirini sınırlama maksadını ortaya koydu.
ABD Ticaret Bakanlığına bağlı Sanayi ve Güvenlik Ofisi (BIS), 7 Ekim’de yayımladığı yeni düzenlemeyle, ortalarında Çin’in en büyük hafıza çipi üreticisi Yangzte Memory Technologies, en büyük yarı iletken donanım üreticisi Naura Technology Group’un bulunduğu 31 Çinli şirket ve kurumun İhracat Denetim Listesi’ne alındığını bildirdi.
Yeni kısıtlamalar ile birtakım ileri teknoloji çipler ile çip üretimi için gereken gereç, makine ve donanımın Çin’e ihracatı için de lisans kaidesi getirilirken ABD vatandaşlarının Çin’de çip sanayisinde çalışmasını müsaadeye tabi kılındı.
Kısıtlamalar iki büyük güç ortasında bir “çip savaşının” ilanı olarak yorumlanırken, ihracat denetimlerinin milletlerarası ticaret kurallarını ihlal ettiğini savunan Çin tarafı, Washington’ın adımlarını “teknolojik hegemonyasını sürdürme çabası” olarak yorumladı.
Biden, görüşme öncesinde yaptığı açıklamalarda, Çin’in son devirde Ukrayna Savaşı ile kontaklı olarak “Rusya ile ortasına uzaklık koyduğunu” gözlediklerini belirterek, bunu bağlantılarda olumlu bir gelişme olarak yorumladı.
Çin Devlet Lideri Şi’nin bu ay başında Almanya Başbakanı Olaf Scholz ile Pekin’de yaptığı görüşmede iki önder, Rusya’nın Ukrayna’da nükleer silah kullanma tehdidini kınadıklarını bildirmişti.
Şi’nin, Ukrayna Savaşı’nın başlamasından çabucak evvel Pekin Kış Olimpiyatları’nda Rus mevkidaşı Vladimir Putin ile görüşmesinde “iki ülke dostluğunun limiti olmadığını” açıklaması, Moskova’nın Ukrayna’da başlatacağı askeri operasyona örtülü bir dayanak olarak yorumlanmıştı.
Pekin, krizin başlangıcından itibaren Ukrayna’daki savaş ile ilgili “işgal”, “saldırı” sözcüklerini ve “kınama” manasına gelecek sözleri kullanmaktan kaçınmış, BM Genel Şurasının kınama kararında çekimser oy kullanmıştı.
KUZEY KORE KONUSUNDA YAPAN ROL ÇAĞRISI
Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, Kuzey Kore’nin son periyottaki füze denemelerinin ABD’nin bölgedeki müttefiklerine ve Amerikan askeri varlığına yönelik tehdidinin de gündeme geleceğini bildirdi.
Kuzey Kore’nin nükleer ve füze denemelerinin ABD, Japonya ve Güney Kore’yi tehdit ettiği, bölgedeki barış ve istikrara ziyan verdiğinin altını çizen Sullivan, Biden’ın Şi’den Çin’in bu mevzuda yapan rol üstlenme daveti yapacağını aktardı.
ABD Başkanı’nın bu bahiste somut talepte bulunmayacağını vurgulayan Sullivan, “Eğer Kuzey Kore bu doğrultuda devam ederse ABD’nin bölgedeki güvenliğini ve askeri varlığını güçlendirmesi gerekecek. Hasebiyle Kuzey Kore’nin aksi eğilimlerini dizginlemek Çin’in çıkarına olacaktır. Tabi bunu yapmayı tercih edip etmeyecekleri kendi bilecekleri iş.” diye konuştu. (AA)
