Mısır’ın mesken sahipliğinde gerçekleştirilen ve bilhassa gelişmekte olan ülkelerin iklim değişikliğiyle uğraş edebilmesine yönelik kıymetli kararların alındığı, ülkemizin ise yeni ve daha tezli ulusal katkısını açıkladığı bir Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Mukavelesi (BMİDÇS) Taraflar Konferansı (COP) oturumu geride bırakılmıştır. Son yılların en yıkıcı doğal afetlerinden birinin yaşandığı Pakistan’ın öncülüğünde gelişmekte olan ülkelerin ağır baskıları sonucunda iklim değişikliğinin asıl sorumluları olarak kabul edilen gelişmiş ülkelerin fonlayacağı bir kayıp ve ziyan düzeneği üzerine çalışılması kararı alınmıştır. Uzun yıllardır süregelen bu tartışmaların COP27 nihayetinde somut bir tabana oturtulmasının altında yatan en değerli sebep hiç elbet iklim değişikliğinin olumsuz tesirlerinin ve yıkıcılığının artık inkâr edilemez boyutlara ulaşması ve sıklıklarının artmasıdır.
Öte yandan tüm dünyada harcama ve tasarruf dinamiklerinde değişime sebep olan, 2019 yılından bu yana hala daha tesiri tam olarak atlatılamayan global pandemi ve onu takip eden süreçte toparlanma beklerken hem güç hem besin piyasalarının istikrarsızlaşmasına sebep olan Rusya-Ukrayna savaşı ile iklim değişikliğinin tesirleriyle gayret daha da değerli hale gelmiştir. Hakikaten iki ülke ortasındaki kriz fosil yakıtlara dayalı büyüme modelleri ile besin sistemlerinin ne kadar kırılgan bir yapıya sahip olduğunu hepimize kanıtlamıştır. Münasebetiyle hâlihazırda deneyim ettiğimiz tüm krizleri iklim değişikliği altında çok daha önemli ve sık yaşama riskimiz bulunmaktadır. Bu noktada yeşil kalkınma modeline geçiş artık tüm dünya için kaçınılmaz bir hale gelmiştir.
Son devirde politik yerde de tartışılmasının üzerine Türkiye’nin iklim değişikliği ve yeşil kalkınma modeli çerçevesindeki tavrına, iklim değişikliği ile alakalı değerlendirmeleri ve şimdiki gelişmeleri göz önünde bulundurarak ışık tutmak faydalı olacaktır.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakan Yardımcısı Türkiye İklim Değişikliği Başmüzakerecisi Prof. Dr. Mehmet Emin BirpınarSON DEĞERLENDİRMELER KORKUTUCU
UNEP tarafından yayımlanan 2022 Ahenk Boşluğu Raporu ülkelerin iklim değişikliğine ahenk bağlamında attıkları adımların değerlendirildiği, yıllık olarak yayımlanmakta olan bir rapordur. Raporun bulgularına nazaran BMİDÇS üyesi 198 taraf ülke ve ülke kümesinin üçte birinden fazlası ulusal ahenk planlamalarına sayısallaştırılmış ve vakte bağlı gayeleri dâhil etmiştir. Bu tespit ülkelerin ahenk temasında ne kadar önemli olduklarını ortaya koymaktadır. Raporda iklim değişikliğine ahenk sağlamaya yönelik her bir uğraş çok kritik olmasına karşın ahenk alanında gerçekleştirilen tezli yatırımların bile iklim değişikliği ile ilgili tesirleri büsbütün engelleyemediğine vurgu yapılmaktadır. Bu sebeple kayıp ve ziyan ile ilgili ulusal ve milletlerarası platformlarda her türlü çabanın gösterilmesinin elzem olduğu vurgulanmaktadır.
Raporda öne çıkan bir öbür bulgu ise gelişmekte olan ülkelere yönelik memleketler arası ahenk finansmanının artmaya devam ederek 2020’de 28,6 milyar ABD dolarına ulaştığı olmuştur. 2020’de gelişmekte olan ülkelere sağlanan toplam iklim finansmanının yüzde 34’lük bir hissesinin ahenk ile ilintili olduğunun belirtildiği raporda, ahenk finansmanının 2019’a nazaran yüzde 4’lük bir artış kaydettiği tabir edilmektedir. Sayılar tek başlarına olumlu bir intiba bırakmakta olsalar da global ölçekte kestirimi yıllık ahenk gereksinimlerinin 2030’a kadar 160–340 milyar ABD dolarına ulaşacağı, 2050’ye kadar ise bu sayının 315–565 milyar ABD doları aralığında olacağı varsayım edildiği düşünüldüğünde, olumlu işaretlere karşın net sıfır ve iklime güçlü kalkınma için çok daha fazlasının yapılması gerektiği ortadadır.
UNEP tarafından yayımlanan bir öteki kıymetli rapor ise 2022 Emisyon Açığı raporu olup raporda ülkelerin global olarak son derece yetersiz olan ulusal katkılardaki (NDC) maksatlarına dahi ulaşma yolundan saptıkları bulgusu paylaşılmıştır. Şu anda yürürlükte olan ve rastgele bir ek tedbir alınmayan siyasetlerin yirmi birinci yüzyılın sonunda 2,8°C’lik global ısınmaya yol açacağı kestirim edilmektedir. Kaideli yahut koşulsuz NDC senaryolarının uygulanması sonucunda ise bu düzeyin en yeterli ihtimalle sırasıyla 2,6°C ve 2,4°C’ye düşebileceği beklenmektedir. Bulgular prestijiyle dünyanın önemli ölçüde 1,5oC amacına ulaşma yolundan ayrılmakta olduğu üzere korkutucu bir sonuca ulaşmak mümkün gözükmektedir.
Raporda yer verilen bir öteki makûs haber ise global sera gazı emisyonlarının 2021’de yeni bir rekor kırmasının beklenmesi olmaktadır. Araştırmalara nazaran sera gazı emisyonları bölgeler, ülkeler ve haneler ortasında epeyce eşitsiz bir formda dağılmaktadır. Emisyonlarda en fazla hisseye sahip birinci yedi ülkenin (Çin, AB, Hindistan, Endonezya, Brezilya, Rusya Federasyonu ve ABD) emisyonları ile milletlerarası nakliyecilik kaynaklı emisyonlar bir ortada hesaplandığında 2020 yılı için global sera gazı emisyonlarının yüzde 55’ine ulaşıldığı bildirilmektedir. Bir öteki dikkat cazibeli istatistik ise G20 üyelerinin toplamda global sera gazı emisyonlarının yüzde 75’inden sorumlu hale gelmiş olması olarak gösterilmektedir.
Paris Mutabakatı’nın 1,5oC gayesine ulaşmak için artık geniş kapsamlı bir dönüşüm kural gözükmektedir. Bunun yolunun ise kapsamlı, büyük ölçekli, süratli ve sistemik dönüşümden geçmektedir.
DÖNÜŞÜM BİZE NE ANLATIYOR?
Geride bıraktığımız yıllarda daima en tezli gayeleri belirleyerek iklim değişikliğiyle uğraşta öncü rol üstlenen AB’nin içinde bulunduğumuz yıl Rusya’nın doğal gaz kaynaklarına olan bağımlılığı sebebiyle kredibilitesini kaybetmek kıymetine geri adımlar attığına şahit olduk. Bu doğrultuda, geçtiğimiz devirde AB tarafından nükleer ve doğal gaz yatırımlarının savaşın olumsuz tesirleriyle başa çıkabilmek ismine sürdürülebilir yatırımlar olarak sınıflandırmalara dahil edilmesiyle, Birlik epeyce sert eleştirilmiş ve AB’nin iklim siyasetleri için büyük bir kredibilite kaybı ortaya çıkmıştır. Bu gelişmenin akabinde sert geçmesi beklenen kış için pek çok AB ülkesinin doğal gaz ve hatta kömür kaynaklı güç üretimi siyasetleri ortasında ön plana çıkardığı görülmüştür.
Bununla birlikte AB Yeşil Mutabakat kapsamında uzun bir müddettir tartışılan ve kıymetli bir ticaret ortağı olması sebebiyle Türkiye’yi de yakından ilgilendiren sonda karbon vergisi uygulaması üzerine AB Parlamentosu ve Komitesi 2022 yılı sona ererken uzlaşıya varmıştır. Ayrıyeten AB’nin Emisyon Ticareti Sisteminde ıslahat yapılması da ağır müzakereler sonucunda kabul edilmiş bu sayede sistemin kapsamında bulunan on bin kadar tesis için karbon emisyonlarının 2030’a kadar 2005 yılı düzeylerine kıyasla yüzde 62 oranında azaltılmasına karar verilmiştir. Bu düzey mevcut gayenin yüzde 44 oranında artırıldığı manasına gelmektedir. Gelinen noktada AB’nin çevreci tavrını tekrar argümanlı gayelerle canlandırmaya çalıştığı görülmektedir.
Bu gelişmenin tersine BMİDÇS COP26’ya konut sahipliği yapan İngiltere’nin geçtiğimiz günlerde yeni bir kömür madeni açacağını açıklaması her ne kadar kelam konusu madenin denkleştirme prosedürleriyle net sıfır emisyonlu olacağı duyurulsa da ülke açısından hayli büyük bir kredibilite kaybına yol açacak bir haber olarak kıymetlendirilmektedir. Bunu haricinde Norveçli petrol şirketi Aker BP ise önümüzdeki yıllarda Norveç açıklarında birkaç petrol ve gaz alanı geliştirmek maksadıyla 20,5 milyar ABD dolarından fazla yatırım yapacağını açıklamış ve tenkitlere husus olmuştur.
Tüm bu gelişmeler dünyada Rusya-Ukrayna krizinden sonra iklim değişikliğine karşı farklı bir bakış açısı kazanıldığına işaret etmektedir. Pek çok iktisat için sürdürülebilir olmayan fosil yakıtlara dayalı modellerden bir anda yenilenebilir güç temelli yapılara geçilmesini beklemenin mümkün olmadığı ortaya çıkmış durumdadır. Bu kaidelere bir de politik mahzurları, coğrafik zorlukları ve sosyoekonomik hassasiyetleri de dâhil ettiğimizde her ne kadar iklim değişikliğiyle uğraşta kaybedecek bir saniyemiz bile olmasa da sağlam adımlar atarak ülkelerin dönüşüm süreçlerini gerçekleştirmeleri gerekmektedir. Yeni nizamda iklim değişikliğiyle uğraşta çok süratli adımlar atılmasının yanı sıra ülkelerin jeopolitik ve ekonomik istikrarlarını de göz önünde bulundurarak dönüşüm süreçlerini gerçekleştirmelerinin ne kadar kıymetli olduğu görülmüştür. Bu sebeple geçiş stratejileri ve geçiş süreçleri için finansman imkanları tartışılır hale gelmiştir.
Bu doğrultuda iklim değişikliğiyle çabanın kapsamlı ve temkinli bir planlama eşliğinde yapılmasının, jeopolitik konjonktür göz önünde bulundurularak gerek halkın kırılgan kısmının gerekse de endüstrinin olumsuz tesirlerden korunarak yeşil bir dönüşümün gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
TÜRKİYE KREDİBİLİTESİNİ SAĞLAM ADIMLAR ATARAK ARTIRACAK
Raporlar tüm dünyada iklim değişikliğine karşı yürüttüğümüz uğraşın gidişatında bir zayıflama olduğuna işaret ederken Türkiye iklim değişikliğiyle çabayı bir fırsata çevirmenin mümkün olduğunun ve bu tarafta adımlar atılması gerektiğinin şuuruyla 2053 yılı net sıfır emisyon maksadı belirlemiştir. İklim değişikliğine ahenk ve emisyonların azaltılması noktasında atılan adımlar ve hâlihazırda süren çalışmalar ülkemizin yeşil büyüme ve kalkınma modelinde örnek ülkelerden biri olma ihtimalini artırmaktadır.
Paris Anlaşması’nın bir tarafı olan ülkemiz muahede çerçevesinde sunduğu ulusal katkısını güncellediğini ve daha tezli bir emisyon amacı belirlediğini BMİDÇS COP27’de duyurmuştur. Katkı çerçevesinde Türkiye 2015 yılında yüzde 21 olarak açıkladığı maksadını 2030 yılı için yüzde 41 oranında artıştan azaltım gerçekleştirecek halde güncellemiş ve en geç 2038 yılında emisyonlarında tepe noktasını görmeyi, sonrasında ise net sıfır gayesine gerçek ilerlemeyi planladığını dünya kamuoyuyla paylaşmıştır.
Özellikle iklim değişikliğine ahenk konusunun ülkemiz açısından farklı bir hassasiyeti bulunmakta, ülkemiz de bahse ait olarak gereken değeri vermektedir. Çünkü IPCC’nin Altıncı Kıymetlendirme Raporu (Assessment Report-AR6) İklim Değişikliği 2022: Tesirler, Ahenk ve Kırılganlık başlıklı II. Çalışma Kümesi Raporunda ülkeler ve bölgeler özelinde değerlendirmeler sunulmuş ve Türkiye, Akdeniz havzasındaki pozisyonuyla kuraklığa bağlı ekonomik kayıplar yaşayabilecek ülkeler ortasında sayılmıştır. Münasebetiyle ülkemizin yüksek emisyon azaltım potansiyelini kullanmasının yanı sıra iklim değişikliğinin olumsuz tesirlerini bertaraf edecek siyaset bileşimlerine de gereksinimi bulunduğu bir gerçektir. Bu prestijle ulusal iklim değişikliğine ahenk strateji ve aksiyon planı güncellenmektedir.
Diğer taraftan gerçekleştirilen çok paydaşlı toplantılar ile iklim kanunu hazırlıklarını tamamlama noktasına getirilmiş olup bu çerçevede emisyon ticaret sistemi oluşturma çalışmaları sürdürülmektedir. Üstte da değinildiği üzere son günlerin en çok ses getiren gelişmelerinden olan AB’nin hudutta karbon uygulamalarına yönelik olarak ise AB ile ticaret paydaşlığımız çerçevesinde ekonomimizin faydasına olacak siyasetler ve stratejiler belirlemek ismine ilgili paydaşlar ile ağır istişareler yürütülmektedir.
Ülkemizin attığı tüm bu adımlar hiç elbet yerli ve yabancı yatırımcılara çok değerli ve iklim dostu olumlu sinyaller vermektedir. Bu doğrultuda ülkemiz, kurumsal kapasitesi, geçmiş periyot kredi kullanım deneyimleri ile güçlü donör ve yatırımcı bağlantıları sayesinde milletlerarası piyasalardan iklim finans akışlarını çekebilme konusunda daha avantajlı hale gelebilecektir. Türkiye üstte bahsedilen çalışmalar nihayete erdikçe ve atılacak öbür adımlar sayesinde sürdürülebilir borçlanma piyasalarında daha güçlü bir yatırım destinasyonu olarak isminden kelam ettirecek, azaltım ve ahenk temalarında gerekli yatırımları çekmekte sorun yaşamayacak bir imaj sergilemektedir.
Görüldüğü üzere iklim değişikliğiyle gayret ahenk, azaltım, finansman, jeopolitik ve sosyoekonomik risklerin değerlendirmeleri olmak üzere pek çok ögenin birebir anda göz önünde bulundurulmasını ve bu doğrultuda siyasetler hayata geçirilmesini gerekli kılan çok taraflı bir alan olarak karşımızdadır. Ekonomik ve toplumsal kazanımları tehlikeye atmadan, memleketler arası platformda kredibilitesini kaybetmeden ülkemiz, yeşil kalkınma yolunu tercih etmekte ve bu doğrultuda adımlarını atmaktadır. Bu doğrultuda Türkiye yeşil kalkınma atağı ve 2053 gayesi doğrultusunda tüm imkânlarıyla çalışmalarını bir üst kademeye taşımaya gönüllüğünü her fırsatta lisana getirmekte ve bu doğrultuda değerli bir kapasiteyi elinde bulundurmaktadır. AB ve İngiltere üzere iklim değişikliğiyle çaba konusunda kimi vakit öncü rol üstlenme uğraşında olan ülke ve ülke kümelerinin dahi geri adımlarına şahit olduğumuz üzere iklim siyasetleri bağlamında karışık sinyaller verecek adımlar atmak yerine kararlı ve planlı bir halde ilerlemenin kıymet arz ettiğini belirtmek gerekmektedir.
Diğer taraftan iklim değişikliği sorunuyla çabayı yalnız başına azaltım, ahenk ve finans siyasetleriyle düşünmek yanılgıya neden olabilecektir. Kapsamlı dönüşüm hiç elbet döngüsel iktisat modeli benimsemeyi, ekolojik sistemleri ve biyoçeşitliliği muhafaza üzere siyasetleri da içermek durumundadır. Ülkemiz bu alandaki gayretlerini sadece ulusal seviyede değil memleketler arası platformlarda da öbür ülkelere öncü rol teşkil edecek biçimde sergilemektedir. Bu minvalde yıllardır muvaffakiyetle uygulanan “Sıfır Atık” projesinden edindiği deneyimlerin bir sonucu olarak Türkiye’nin Birleşmiş Milletler’de ana sunucu olarak teklif ettiği “Sürdürülebilir kalkınma için 2030 gündemini ilerletmek üzere sıfır atık yaklaşımlarının teşvik edilmesi” başlıklı karar BM Genel Kurulu’nda oydaşma ile kabul edilmiştir. Öte yandan bir öbür değerli konferans olan Birleşmiş Milletler Biyoçeşitlilik Konferansı 15. Taraflar Konferansı’nda (COP15) ülkeler, dört yıl süren kuvvetli müzakerelerin akabinde ekosistemi kirlilikten, bozulmadan ve iklim krizinden kurtarmayı amaçlayan tarihi bir muahede üzere uzlaşıya varmışlardır. Yaklaşık 200 ülke tarafından imzalanan yeni çerçeveyle 2030 yılına kadar dünya üzerindeki karaların, iç suların, kıyı bölgelerinin ve okyanusların en az yüzde 30’unu koruyacak bir yapı tasarlanmıştır. Paris Mutabakatı kadar büyük ehemmiyete sahip olarak nitelendirmenin yanlış olmayacağı mutabakatın uygulama basamağına geçilmesinin akabinde gerçekleştirileceği birinci toplantı (COP16) ise 2024 yılında ülkemizin konut sahipliğinde gerçekleştirilecek olup Türkiye iki yıl mühletle kontratın devir başkanlığı yürütecektir.
İklim değişikliğiyle çaba edebilmek ve gezegenimizi koruyabilmek için çabucak harekete geçip geleceği bugünden tasarlamaya başlamamız epeyce ehemmiyet arz etmektedir. Çünkü bu konular hem şimdiki hem de gelecek nesillere daha müreffeh kaideler sunmak doğrultusunda hepimizin ortak sorumluluğudur. Gerçek adımları atmaya devam etmemiz durumunda hem ekonomimiz yeşil kalkınma ataklarıyla daha sağlam temellerle büyüyecek hem de gezegenimiz için ortak eforlara çok büyük bir katkı verilecektir.
