Doç. Dr. Yasemin Leventeli, her zelzele sonrası neredeyse yalnızca levha tektoniğinin konuşulduğunu belirtip, ‘deprem zamanı’ üzerinde tartışıldığına dikkat çekti.
Bunu ‘bulanık suda balık avlama’ olarak nitelendiren Leventeli, “Medyada izlediğimiz genel jeoloji-tektonik uzmanları hocalarımıza hürmetimiz sonsuz, âlâ ki varlar ve sayelerinde 85 milyon insan ‘Fay nedir, zelzele nedir, nasıl oluşur?’ öğrendi. Ne yazık ki bu bilgilerin halkta ve uygulamada karşılığı yok” dedi.
Bu hocalara ilişkin çalışmaların, mühendislik projelerinin temelini oluşturan jeolojik datayı sağladığını kaydeden Doç. Dr. Leventeli, “Ancak konuşması gerekenler, bu jeolojik bilgileri, mühendislik projelerine yer seçerken kullanan ‘mühendislik jeolojisi-jeoteknik’ uzmanlarıdır. Münasebetiyle ‘Deprem ne vakit olacak?’ yanlış bir sorudur zira biz falcı değiliz. Hakikat soru, ‘Nerede olacak ve nerede hasar verecek?’ Nerede olacağına tektonik uzmanları, nerede hasar vereceğine de mühendislik jeolojisi-jeoteknik uzmanları karşılık verebilmektedir” diye konuştu.
‘TOPRAK YERDE ÇOK KATLI BİNALAR YIKILMAYA EĞİLİMLİ’
Türkiye’nin, sarsıntının yıkıcı tesirini en aza indirebilmek açısından Uzak Doğu ülkelerinden daha şanslı ve sarsıntı gücünün açığa çıkmasının, Uzak Doğu’dan büsbütün farklı olduğunu anlatan Doç. Dr. Leventeli, şöyle konuştu:
“Ülkemizde, yer kabuğunun yer değiştirme hareketinin olacağı çizgisellikler hayli besbellidir. Öbür bir anlatımla, kelam konusu ülkelerde okyanus kabuğu kıta kabuğunun altına daldığında kırılma ve ezilmeler 10-30 kilometre derinlikte olmaktadır. Halbuki Türkiye’de, geniş ezik nesiller yüzeyde oluşmaktadır.
Ülkemizdeki zelzeleler ana fay jenerasyonları içerisinde yinelenmektedir. Fay jenerasyonları boyunca oluşan toprak yerler üzerinde birinci sınıf tarım ovaları oluşmuş ve oluşmayı sürdürmektedir. Zelzeleler sırasında yer altında yayılan sismik dalgalar yer yüzeyine ulaştıklarında titreşimler üretir.
Yer yüzeyindeki rastgele bir yerde etkiyen bu titreşimlerin müddeti ve büyüklüğü, zelzelenin büyüklüğüne, kaynağına olan uzaklığa ve mahallî taban şartlarına bağlıdır. Burada hayati ehemmiyet taşıyan husus, sarsıntı dalgalarının kaya ve toprak tabanlardaki yayılımıdır. Toprak yerlerde sismik dalga suratının çok yavaş (dalga uzunluğunun uzun) olması nedeniyle çok katlı binalar yıkılmaya eğilimlidir.”
‘DEPREMLERİN KAYADA YIKTIĞINA ÖRNEK YOK’
Kaya yerlerde ise zıddı durumun kelam konusu olduğunu açıklayan Doç. Dr. Leventeli, “Kısacası zelzelenin ziyan verebileceği bütün alanlar yer bilimciler için günışığındadır. Sorun de tahlili de son derece yalındır. Kaya taban ile toprak taban sonunu belirlemek çok kolaydır ve sorunun temel tahlil noktasıdır. Zelzelelerin kayada yıktığına örnek yoktur. Zelzelenin yıktığı yerler birinci sınıf tarım alanlarıdır. Sulu ovalar ve kayma alanları bunların başında gelmektedir. Yer altı suyunun varlığında sıvılaşma, sıkılaşma, oturmalar ve gibisi duyarsızlık problemleri toprak yerlere has birer olumsuzluktur. Unutmayalım kayada sıvılaşma olmaz. Zelzele sarsıntısının olumsuz tesirini azaltmak için yapı kaya tabanın üzerine oturtulup, toprak tabanlar verimli tarım toprağı olarak değerlendirilmelidir. Kaya yerler tarım için hayli elverişsizken, yapılaşma için son derece uygundur. Ovaların boşaltılarak, kayalık alanlara çıkarılması kâfi şart değil ancak gerek koşuldur” dedi.
‘BİNALAR ULUSLARARA KODLARA NAZARAN YAPILMALI’
Yerleşim alanları, sulanabilir tarım alanları ve kayma alanı içerisinde değilse hiçbir sıkıntıyla karşılaşılmayacağına da dikkati çeken Doç. Dr. Leventeli, şu ihtarlarda bulundu:
“Depremin nerede ya da ne vakit olacağı değil nerelerde yıkacağı değerlidir. Bu tehlikeli kesitler de tarım alanlarına denk gelmektedir. Yapı ova ve kayma alanları dışındaysa zelzeleden korkacak bir durum yoktur. Anayasa’nın 44, 45 ve 46’ncı hususları gereği ovaların yalnızca tarım için kullanılıp, yapılaşmaya açılmaması gerekmektedir.
İnsanlar zelzelenin ne vakit ve nerede olacağıyla değil malına ve canına ziyan gelip gelmeyeceğiyle ilgilenir. Bu da insani bir haktır. Binalar her şartta ilgili memleketler arası kodlara uyarak yapılmalıdır. Bu cins problemleri, sorun olmaktan çıkarmak için bilimi kılavuz edinmek kafidir.”
KAYNAK : Sözcü
