Sarıkamış Harekatı, 22 Aralık 1914’te başlayıp 15 Ocak 1915’te sona erdi. Allahuekber ve Soğanlı dağları ile yörede dondurucu soğuklarda Mehmetçiğin vatan için fedakarca vazife yapıp şehadeti göze aldığı harekatta, dondurucu soğuklar ve çatışmalar nedeniyle binlerce asker şehit düştü.
Kars’ın Sarıkamış ilçesi ve harekatın başladığı nokta olan Erzurum başta olmak üzere yurdun dört bir yanında harekatın 108’inci yılında anma aktiflikleri organize edilecek. Sarıkamış’ta her yıl ocak ayının birinci haftası düzenlenen yürüyüş ve etkinlikler, 6-8 Ocak’ta gerçekleştirilecek.
SARIKAMIŞ TARİHİ
19. Yüzyılda Güney Kafkasya ve Kars, Ardahan ve Batum sancaklarının işgali Türk-Rus gayretinde yeni bir periyodu başlatmıştır. Üç sancağın işgali vatanın ve devletin bütünlüğünü tehlikeye atmıştır. Rusya durdurulamadığı takdirde Türk milletinin vatanı ve son kalesi olan Anadolu büsbütün kaybedilebilirdi. Bu sebeple Türk milleti I. Dünya Savaşı’nda ölüm-kalım uğraşı verecek, Kafkas cephesi ise hesaplaşmanın yaşandığı yer olacaktı.
1914 yılında dünya savaşı savaş patlak verdiğinde Rusya, Almanya ile gayrete öncelik verdi. Almanya mağlup edilince Osmanlı Devleti’ni yenmek ve tarihi emellerine ulaşmak kolay gözüküyordu.
Osmanlı Devleti’nin gayesi ise Rusya’yı Anadolu’dan çıkararak devletin bütünlüğünü teminat altına almak, işgal altındaki Türk-İslam ögelerine hürriyetlerini kazandırmak, Rus ve Ermeni katliamlarına son vermek ve 93. Harbi’nin intikamını alarak Anadolu ve Kafkasya’ya yeni bir ruh kazandırmak idi.
Türk seferberliği Türk-Alman ittifakından sonra başladı. Anadolu erzak ve iaşe istikametinden güçlü olmasına karşın teşkilatların yetersizliği, subay ve işçi eksikliği ve demiryolunun yokluğu üzere sebeplerden dolayı hazırlıklar istenilen düzeyde olmadı. Rus donanması Türk ordusuna kışlık kılık-kıyafet, silah ve mühimmat getiren gemileri batırınca 3. Ordunun savaşı kendi imkânlarıyla sürdürmekten öteki dermanı kalmadı. Savaşın başında Türk ordusu iki kolordudan meydana geliyordu. Bilahare 10. Kolordu ile desteğine karar verilerek kolordu sayısı üçe çıkarıldı.
Rus ordusu 2 Kasım 1914’te Köprüköyü istikametinden akına geçti. Türk ordusu Köprüköy ve Azap muharebeleriyle saldırıyı durdursa da düşmanı büsbütün yok edemedi. Başkomutan Vekili Enver Paşa, Üç Sancağa girebilmek için Rus ordusunu imha edecek bir kuşatma harekâtına karar verdi. Harekât planına nazaran 11. Kolordu Hasankale önlerinde şov taarruzu yaparken 9. Kolordu Bardız’a (Gaziler), 10. Kolordu Oltu’ya ilerleyerek düşmanı kuşatarak yok edecekti. Bunun için harekâtın baskın stilinde yapılması ve düşmanın çekilmesine fırsat verilmemesi gerekiyordu. Sarıkamış Harekâtı için hazırlıklar hızlandırılırken Enver Paşa da 12 Aralık’ta Erzurum’a gelerek komutayı devraldı.
Harekât öncesi 3. Ordu’nun genel mevcudu 118.000 olup, bunun 70.000’i muharip idi. Türk taarruzu 22 Aralık 1914’te başladı. 10. Kolordu kumandanı Hafız Hakkı Beyefendi, Oltu’yu aldıktan sonra iki tümeni Sarıkamış-Kars şosesine indirmesi gerekiyordu. Ama planın dışına çıkarak Aksar (Penek) ve Göle’yi (Merdenik) aldıktan sonra yalnızca bir tümeni Bardız’a gönderdi. Ardahan’a hakikat ilerlerken Enver Paşa’nın müdahalesiyle Allahuekber Dağı’nı aşmak zorunda kaldı. Kolordu yürüyüş sırasında çetin kış kurallarından dolayı hem geç kaldı, hem de büyük kayıplar verdi.
Harekâtın bütün yükü 9. Kolordu’nun omuzlarına yüklendi. Tümenler çok ağır bir coğrafyada düşmanla gayret ederek ilerlerken Enver Paşa, birliklerin Bardız’a ulaşmasını beklemeden taarruz buyruğu verdi. Böylelikle düşmanı kuvvetli bir darbeyle yok etmek yerine birlikleri tek tek muharebeye sokarak ordunun Sarıkamış önlerinde erimesine neden oldu. 25 Aralık sabahı yürüyüşe geçen tümenler lakin akşam saatlerinde Rus savunma çizgilerine ulaştı. Gece saatlerine kadar devam eden taarruzlara karşın Sarıkamış alınamadı. 9. Kolordu Kumandanı Çerkezköyü mevkiinde harekâtı durdurdu. Birlikler geceyi açık yerde geçirirken ordunun taarruz gücü ve morali alt üst oldu. 26 Aralıkta yapılan ikinci hamle kentin kuzey çizgilerinde ağırlaştı. Üst Sarıkamış mevzilerine girilse de kent yeniden alınamadı. 29 Aralık’ta son bir atak yapılırken 9. Kolordu büyük kayıplar vererek savaş kabiliyetini yitirdi. 10. Kolordu’nun taarruzundan da sonuç alınamadı. Ruslar Bardız geçidini ele geçirince Enver Paşa zafere olan inancını kaybederek komutayı Hafız Hakkı Bey’e devretti ve bölgeden ayrıldı. 9. Kolordu’ya bağlı 1.200 asker esir edilince 4 Ocak 1915’te orduya geri çekilme buyruğu verildi.
Harekât sona erdiğinde Ruslar yaklaşık 32.000 kayıp veridi. Türk ordusunun şehit, yaralı, hasta, kayıp ve esir olmak üzere toplam kaybı 90.000’e ulaşıyordu. Ordu’nun 9.000’e düşen mevcudu tekrar teşkilatlanmaya bağlı olarak bir hafta içinde 21.351’e çıkarıldı.
Harekâtın Sonuçları
Sarıkamış Harekâtı, seferberlikten itibaren başlayan yanlışlar ve ihmaller zincirinin hüzünlü bir sonucudur. Köprüköy ve Azap muharebelerinde düşman imha edilerek tehdit ortadan kaldırılsaydı Sarıkamış Harekâtına muhtaçlık duyulmayacaktı. Türk askeri askerliğin bütün icaplarını yerine getirdiği halde ordunun sevk ve yönetiminde yaşanan problemler bu sonucu doğurmuştur.
3. Ordu savaş gücünü kaybettiğinden üstünlük Ruslara geçmiştir. Elviye-i Selase ve Kafkasya’nın kurtuluşu için çıkılan yolda Doğu Anadolu işgal ve istilaya açık hale gelmiştir. 93. Harbi’nin yaralarını sarmak mümkün olamadığı üzere yeni acılara neden olundu. Ruslar harekât bölgesinde on binlerce Türk ahaliyi Türk ordusuna dayanak verdikleri savıyla katletti. Taşnak Ermenilerini kışkırtarak doğu vilayetlerinde isyanlar çıkarmak suretiyle devleti ve orduyu iki ateş ortasında bıraktılar. Bu sebeple evvel Elviye-i Selase’den, akabinde doğu vilayetlerinden yüzbinlerce insan daha inançlı addettikleri bölgelere göç etmek zorunda kalmışlardır.
Sarıkamış Harekâtı, dünya savaşının seyrini de etkilemiştir. İngiltere, Rusya üzerindeki baskıyı azaltmak ve ona yardım etmek hedefiyle Çanakkale cephesini açmıştır.
