[ad_1]
Naki BAKIR
Birçok Avrupa ülkesinden evvel 1934 yılında seçme ve seçilme hakkını elde eden Türk bayanlarının cinsiyet eşitliği bağlamında siyaset, diplomasi, akademi ve öbür alanlarla birlikte ekonomik ve toplumsal hayata iştirak ve bilhassa iş dünyasında yöneticilik oranı, ortadan geçen müddet ve nüfustaki erkek-kadın istikrarı ile kıyaslandığında hala düşük olmakla birlikte kıymetli oranda artıyor ve bu artış yıllar prestijiyle istikrarlı bir seyir izliyor.
8 Mart Dünya Bayanlar Günü kutlanırken, Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2023 İstatistiklerle Bayan Araştırması ve ekonomik ve toplumsal hayata ait başka çeşitli istatistiki datalar bu bahiste katedilen uzaklık hakkında somut bulgular ortaya koyuyor. Bunların başında iş dünyasında inisiyatif alan teşebbüsçü bayanların oranındaki artış geliyor.
TÜİK Hane halkı İşgücü Araştırması dataları, şirketlerde üst ve orta seviye yönetici durumundaki bayan oranının 2012 yılındaki yüzde 14,4’lük seviyesinden 2022 yılında yüzde 19,6’ya yükseldiğini gösteriyor. Bu da ekonomik ve toplumsal hayatta bayanların erkeklerle eşitliği sağlama yolunda azımsanmayacak bir ilerleme manasına geliyor. TBMM bilgilerine nazaran 2023 sonu prestijiyle 599 milletvekili içinde bayan vekil sayısı 119 oldu.
2007’de yüzde 9,1 olan bayan vekil oranı 2023’te yüzde 19,9’a yükseldi. Bayan vekil sayısı toplam nüfustaki erkek-kadın istikrarı ile orantısız ve düşük kalmakla birlikte oranındaki yükseliş, seçilme hakkının kullanımında bayanlar lehine kıymetli bir gelişmeye işaret ediyor. Dışişleri Bakanlığı datalarına nazaran 2011’de yüzde 11,9 olan bayan büyükelçi oranı, 2023’te yüzde 27,3’e ulaştı, Türkiye’yi dış ülkelerde temsil eden büyükelçiler içinde bayan oranı dörtte biri geçti.
Yükseköğretim İstatistiklerine nazaran de yükseköğretimde misyonlu profesörler içinde bayanların 2010-2011 öğretim yılında yüzde 27,6 olan oranı 2022-2023 öğretim yılında yüzde 33,9’a, bayan doçent oranı da yüzde 32,2’den yüzde 40,8’e çıktı. Buna nazaran profesörlerin üçte biri, doçentlerin ise yarıya yakını bayanlardan oluşuyor.
Bu ortada Ar-Ge Faaliyetleri Araştırması sonuçlarına nazaran, Tam Vakit Muadili (TZE) cinsinden bayan Ar-Ge işçi sayısı, 2022 yılında 93 bin 41 kişi ile toplam sayının yüzde 34,1’ini oluşturdu. Kesimler bazında TZE cinsinden bayan Ar-Ge işçi oranı yükseköğretimde yüzde 47,5, kâr gayesi olmayan kuruluşların da dâhil edildiği genel devlette yüzde 31, mali ve mali olmayan şirketlerde ise yüzde 27,3 oldu.
Yasama/siyaset, diplomasi, yüksek öğretim, iş dünyası ve ArGe’ye ait bu datalar, artık tüm bu alanlarda üst durumlardaki bireylerin değerli kısmının bayanlardan oluştuğunu gösteriyor. Bu alanlarda bayan oranındaki artış yavaş olmakla birlikte istikrarlı bir seyir izliyor.
Kadın nüfus erkeklerle denk
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine (ADNKS) nazaran 2023 sonunda 85 milyon 372 bin 377 olan nüfusun 42 milyon 638 bin 306 kişi ile yüzde 49,9’u bayan. Toplamda erkeklerle yaklaşık denk olan nüfus oranı, bayanların daha uzun yaşaması nedeniyle, 60 ve üzeri yaş kümesinden itibaren bayanların lehine değişiyor. Bayan nüfus oranı, 60-74 yaş kümesinde yüzde 52,1’e, 90 ve üzerinde yüzde 70,2’e çıkıyor.
Ev bayanı sayısında rekor azalma
Ekim-Aralık 2023 devri bilgilerine nazaran çalışma çağındaki her 3 bayandan 2’si hala işgücü dışında yer alıyor. Bu devirde 30 milyon 588 bin kişi olan toplam “işgücüne dahil olmayan nüfusun” yüzde 69,4 oranındaki 21 milyon 213 bini bayan. Bunun da en büyük kısmını 8 milyon 606 bin kişi ile mesken bayanları oluşturuyor.
Ancak mesken bayanı sayısında evvelki yılın tıpkı devrine nazaran 1 milyon 57 bin kişilik azalma, bayanların çalışma hayatına iştirakinin ivme kazandığını gösteriyor. Bayan nüfusun 2 milyon 480 bini eğitim/öğretim çağında, 3 milyon 922 binini çalışamaz halde, 1 milyon 334 bini emekli. Bu ortada çalışacak durumda olup iş aramayı bırakmış “potansiyel işgücü” tarifine giren 2 milyon 226 bin kişilik bir bayan nüfus bulunuyor.
Diplomanın gücü eşit değil
Tıpkı eğitim seviyesinde çalışma çağındaki erkek ve bayanlar ortasında, işgücüne iştirak ve iş bulup çalışma oranında önemli farklar bulunuyor. Okur müellif olmayan çalışma çağındaki erkeklerde yüzde 26,5’e ulaşan işgücüne katılma oranının, tıpkı eğitim seviyesindeki bayanlarda yüzde 13,6’da kaldığı görülüyor.
Bu oran; lise altı eğitimlilerde erkeklerde yüzde 64,4, bayanlarda yüzde 26,8; lise mezunlarında erkeklerde yüzde 71,9, bayanlarda yalnızca yüzde 38,2, mesleksel teknik lise mezunlarında erkeklerde yüzde 82,3, bayanlarda yüzde 44,7. Üniversite mezunlarında da erkeklerde yüzde 85,4’e varan işgücüne iştirakin bayanlarda yüzde 69’la hala çok daha düşük olduğu dikkati çekiyor. İstihdam oranında da birebir eğitim seviyesindekiler ortasındaki istikrar bayanlar aleyhine bulunuyor.
Okur muharrir olmayan erkeklerde yüzde 24,2 olan istihdama iştirak oranı, bayanlarda yüzde 13,1’de kalıyor. Bu oranın, lise altı eğitimlilerde erkeklerde yüzde 59,7, bayanlarda yüzde 24,3, lise mezunlarında erkeklerde yüzde 65,7, bayanlarda yüzde 31,9, üniversite mezunlarında da erkeklerde yüzde 80,1, bayanlarda yüzde 60,7 olduğu görülüyor.
Kadının iş bulması daha zor
Bir öbür olumsuz gösterge ise bayanların erkeklere nazaran daha güç iş bulabildiği istikametinde. 2023’ün son çeyreğine ait bilgilere nazaran kronik işsizlik bayanlarda daha yüksek. Toplam işsizlerin yüzde 46’sını bayanlar oluştururken, bir yıldan daha az müddettir iş arayan işsizlerin yüzde 42,5’ini, bir yıldan uzun müddettir iş arayanların ise yüzde 59,5’ünü bayanlar oluşturuyor. Erkek işsizlerin yüzde 16’sı bir yıldan uzun müddettir iş ararken, bayan işsizlerde bir yıldan uzun müddettir iş arayanların oranı yüzde 27’ye yükseliyor.
Kadınlar daha uzun yaşıyor
Hayat Tabloları sonuçlarına nazaran, doğuşta beklenen hayat mühleti 2020-2022 periyodunda bayanlarda 80,3, erkeklerde 74,8 yıl. Genel olarak bayanların erkeklerden daha uzun ve doğuşta beklenen hayat mühleti farkı 5,5 yıl.Belirli bir yaştaki kişinin günlük hayattaki faaliyetlerini sonlandıracak bir sıhhat sorunu olmadan yaşaması beklenen yıl sayısını söz eden sağlıklı hayat mühleti ise 2020- 2022 devrinde sıfır yaşında bulunan bir kişi için bayanlarda 57 yıl, erkeklerde 59,7 yıl. Buna nazaran, erkeklerin doğuşta sağlıklı hayat müddetinin bayanlardan 2,7 yıl daha uzun.
Ortalama eğitim mühleti bayanlarda 8,5 yıl
Ulusal Eğitim İstatistiklerine nazaran, ortalama eğitim mühleti her iki cinste yıllara nazaran arttı. 2011 yılında bayanlarda 6,4 yıl, erkeklerde 8,3 yıl ve Türkiye geneli için 7,3 yıl olan ortalama eğitim müddeti, 2022 yılında bayanlarda 8,5 yıl, erkeklerde 10 yıl ve toplamda 9,2 yıl oldu.
En az bir eğitim seviyesini tamamlayan 25 ve üzeri yaştaki nüfusun toplam nüfusta 2008 yılı prestijiyle yüzde 75,1 olan oranı 2022 yılında yüzde 91,3’e çıkarken, bu oran bayanlarda yüzde 67,5’den yüzde 86,7’ye, erkeklerde yüzde 82,8’den, yüzde 96,1’e yükseldi.
Yüksekokul ve fakülte, yüksek lisans ve doktora mezunu olan 25 ve daha üst yaştaki nüfusun toplam nüfustaki oranı, 2008-2022 devrinde yüzde 9,1’den yüzde 23,5’e çıkarken, bu oranın bayanlarda yüzde 7,1’den yüzde 21,6’ya, erkeklerde yüzde 11,2’den yüzde 25,5’e çıktığı görüldü. Buna nazaran yüksek tahsillilerin oranı bayanlarda daha yüksek oranda arttı.
Erkekle kar farkı
Cinsiyetler ortasında erkek lehine fiyat yahut kar farkı bulunuyor. Kar Yapısı İstatistiklerine nazaran, yıllık ortalama brüt ücret-maaş ile hesaplanan gösterge için en yüksek fark yüzde 17,1 ile yükseköğretim, en düşük fark yüzde 12,4 ile yeniden ilkokul mezunları ve altında.
Yıllık ortalama brüt yararla hesaplanan gösterge için ise fark ise yüzde 19,6 ile en yüksek lise, yüzde 14,5’le en düşük ilkokul ve altı mezunlarda. Cinsiyetler ortası fiyat yahut yarar farkı, erkek-kadın ortası ücret/kazanç farkının erkek ücret/kazancına oranı olarak tanımlanıyor.
Ortalama evlilik yaşı 25,7
Evlenme İstatistiklerine nazaran birinci resmi evliliğini 2023 yılında yapanlarda ortalama evlenme yaşı bayanlarda 25,7, erkeklerde 28,3 oldu. Ortalama birinci evlenme yaşının en yüksek olduğu vilayet, bayanlarda 29 yaş, erkeklerde 32,7 ile Tunceli, en düşük olduğu vilayet ise bayanlarda 22,9 yaş ile Ağrı, erkeklerde 26,2 yaş ile Şanlıurfa.
Kadınların yüzde 16,2’sinin eğitim seviyeleri eşlerinden daha yüksek. Bayanların yüzde 38,9’u kendilerinden daha yüksek eğitimli, yüzde 42,8’nin ise tıpkı eğitim düzeyindekilerle evli.Boşanma İstatistiklerine nazaran 2023 yılında mutlaklaşan boşanma davalarında çocukların velayetinin yüzde 74,9 oranı ile çoğunlukla anneye verildiği görüldü.
Kadınlarda obezite oranı % 23,6
Türkiye Sıhhat Araştırması sonuçlarına nazaran uzunluk ve kilo pahaları kullanılarak hesaplanan beden kitle indeksi incelendiğinde, 2022 yılında 15 ve daha üst yaştaki bireylerin yüzde 20,2’sinin obez, yüzde 35,6’sının ise obez öncesi durumda olduğu görüldü. Obez bireylerin oranı cinsiyete nazaran incelendiğinde, bayanların yüzde 23,6’sının obez ve yüzde 30,9’unun obez öncesi durumda, erkeklerin yüzde 16,8’inin obez ve yüzde 40,4’ünün obez öncesi durumda olduğu saptandı.
İnternet kullanım oranı % 83,3
Hane halkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması sonuçlarına nazaran 2023 yılında 16-74 yaş kümesindeki bireylerin internet kullanım oranı yüzde 87,1 oldu. Bu oran bayanlarda yüzde 83,3, erkeklerde yüzde 90,9 olarak gerçekleşti.
Yaşam Memnuniyeti Araştırması sonuçlarına nazaran 2023 yılında, yaşadıkları etrafta gece yalnız yürürken kendilerini inançsız hissedenlerin oranı toplamda yüzde 18,9 olurken, bu oran bayanlarda yüzde 27,4, erkeklerde yüzde 10,2 çıktı. Konutta yalnız olduklarında kendilerini inançsız hissedenlerin oranı 2023 yılında yüzde 4,6 olarak ölçüldü. Bu oran bayanlarda yüzde 6,3, erkeklerde yüzde 2,7 oldu.
İstatistiklerle iktisatta kadın
TÜİK’in açıkladığı 2023 İstatistiklerle Bayan araştırmasına nazaran iktisat ve çalışma ömrüne iştiraki giderek artan bayanlar, toplumsal eşitlikte erkeklere nazaran hala geride, lakin makas yavaş da olsa giderek kapanıyor.
TÜİK’in Aralık 2023 işgücü bilgilerine nazaran çalışma çağındaki toplam 65 milyon 683 bin kişinin yüzde 50,5 oranındaki 33 milyon 175 bini bayan. Buna karşılık çalışma çağındaki bayan nüfusta işgücüne katılanlar yalnızca 11 milyon 894 bin kişi. Erkeklerin yüzde 71,9’u işgücüne katılırken, bu oran bayanlarda yüzde 35,9’da kalıyor. Türkiye, bayanın iş gücüne iştirakte OECD ülkelerinin hala gerisinde. İşgücüne dahil bayanların da 10 milyon 426 bini çalışıyor. Erkeklerde yüzde 66,7 olan istihdam oranı bayanlarda yüzde 31,4, erkeklerde yüzde 8,9 olan işsizlik oranı bayanlarda yüzde 12,3.
Ancak bir yıl önceye nazaran çalışma çağındaki bayan sayısı 297 bin, işgücüne dahil bayan sayısında 157 bin artarken, istihdamdaki bayan sayısının 400 bin kişi arttığı, işsiz bayan sayısının 243 bin kişi azaldığına ait datalar bu mevzuda olumlu bir gelişmeyi ortaya koyuyor. Son bir yılda bayanlarda işgücüne iştirak oranı 0,2 puan, istihdama iştirak oranı 0,9 puan artarken, işsizlik oranının 2,3 puan düştüğü görülüyor.
Gündem
Cam Tavanı Delenler yazısı ilk önce BASIN BÜLTENİ PR üzerinde ortaya çıktı.
[ad_2]
