Isparta’da, 6’sı bilim insanı, 7’si mürettebat, 57 yurttaşın hayatını kaybettiği Atlasjet Uçak Kazası’nın 15. yıl dönümü. Prof. Dr. Engin Arık’ın grubundaydı. Kaza tarihinde 33 yaşında genç bir akademisyendi. İstanbul’da katılması gereken öteki bir program nedeniyle, hocasından müsaade alıp, uçuşu 1 gün erteleyince, hayatı kurtuldu. Türkiye’de toryum ve hızlandırıcılar üzerine çalışan 7 kişilik bu çok özel gruptan hayatta kalan tek isim Prof. Dr. Serkant Ali Çetin, uçak kazasının 15. yıl dönümünde SÖZCÜ’ye konuştu.
PARA VAR MERKEZ YOK
CERN-ATLAS Deneyi Ulusal Koordinatörü ve İstinye Üniversitesi Temel Bilimler Kısım Lideri Prof. Dr. Serkant Ali Çetin, tesadüfen kurtulduğu kazadan sonraki 15 yılda Türkiye’nin bilimle ilerlemesi için Engin Arık hocası üzere çabalasa da, birçok zorlukla karşılaşmış. “Araştırma için yıllık 10 milyon TL’yi aşan bütçemiz var lakin merkez kurmamız uygun görülmüyor!” diyerek, kelama başlayan Profesör Çetin şöyle konuştu:
YÖK 3 DEFA REDDETTİ
“Türkiye’de, 330 metrekare laboratuvar alanı olan bu kapasite ve hacimde, tematik olarak deneysel parçacık fiziği alanında çalışan 6 doktoralı fizikçi ve 2 mühendisin bulunduğu bir merkez yok. Bu ölçekte olup sadece parçacık fiziği konusunda doktora programı yürüten bir yapılanma, diğer bir üniversitede yok. Bu yıl yeni kurduk. 2022-2023 akademik yılı için 10 milyon TL’yi aşan ve önümüzdeki yıllar için de milyon Euro’luk bütçeler ayrıldı. ‘Yüksek Güç ve Parçacık Fiziği Araştırma Merkezi’ kurma eforlarımız, Eylül 2021’den bu yana 3 sefer revize etmemize karşın, sonuncusu Eylül 2022 olmak üzere YÖK tarafından 3 kere reddedildi. ”
İZAHSIZ GEREKÇE
“Üst üste projeler alıp, hiçbir vakıf üniversitesinde olmayan laboratuvarlar kurup, öz kaynaklarımızla altyapı oluşturduk. Ancak ne garip ki, bu merkezin açılışını YÖK 1 yıldır reddediyor. Üniversitenin öz kaynaklarıyla yatırım yaptığı bu merkez, ‘Merkezin sürdürülebilir olmasını sağlayacak kaynağa sahip olmadığı’ üzere bir münasebetle, YÖK onaylamadığı için açılamıyor.”
KOMPLO SÜRÜYOR
“Uçak kazası özelinde bir komplo planlanmadığını lakin bu alanda çok daha geniş vakitli bir komplonun, halihazırda yürürlükte olduğunu düşünüyorum. Zira, on yıllar boyunca ilerleme sağlanamayan bir alandan kelam ediyorum. Bilimsel çalışmalarımızın yarara dönüşmesinin sağlanmaması için direkt ya da dolaylı pürüzlerle karşılaşıyoruz. Engin hoca vaktinde da karşılaşıyorduk, hâlâ karşılaşıyoruz.”
KOMİSYON ÜYELERİ KİM?
YÖK’e yeni merkez kurulması için müracaat evvel Eğitim Komitesi’nde bedellendiriliyor. Karar, negatif çıkınca, açılamıyor. Stratejik kuruluş açılışını reddeden komitede kimler var?
‘Uçurumun kıyısındayız’
“Türkiye’de uçurumun rüzgarını hissetmeden bilim yapamıyorsunuz. Ekonomik özgürlük ve uzun soluklu planlama olmaması, bilimsel çalışmalarımızı yok olma riskine sıkıştırıyor. Vaktin, Türkiye Atom Gücü Kurumu (TAEK) Lideri, ‘Nobellik buluş mu yaptınız ki dayanak istiyorsunuz’ demişti! Belediye otobüsüne yetişme süratiyle, bilimsel buluş yapılamaz, geç kaldığınız her gün sizi bir ay geriletir. CERN’de bir deneyin ömrü yarım asır hatta daha fazla sürebiliyor, biz ise altı ay sonrasını göremiyoruz!”
SİYASET ÜSTÜ BİLİM
“Uluslararası işbirliği gerektiren bilimsel çalışmalar, Türkiye’deki ideolojik farklılıktan etkilenme lüksüne sahip olamaz. Siyasi iktidar kim olursa olsun, bilimde sürdürülebilirlik yasal garantiye alınmalı. Engin Arık, Amerika’dan Türkiye ye döndüğü 1980’li yıllardan beri bunu aşmak için çok büyük gayretler verse de yasal düzenleme hâlâ yok. ”
BAŞLARINI SOKUYORLAR
“Avrupa’daki laboratuvar ve üniversitelerde, yetiştirdiğimiz master ve doktora öğrencilerimiz, 6-7 bin Euro’ya iş buluyor. Acı olan şu ki; bu nitelikli insan gücü Türkiye’de kalsa, bir ortada çalışabilecekleri, büyük ölçekli ulusal bir laboratuvar bile yok. Türkiye’deki 200 üniversiteden birinde, yetkinlikleri ile örtüşmeyen, başlarını sokabilecekleri bir yerde çalışmaya mahkum ediliyorlar.”
ARIK’A BÜTÇE KULLANDIRILMADI!
“Hızlandırıcı sürümlü sistemlerin fikir babası Nobel ödüllü fizikçi CERN’de deney yaptı. Engin hocadan, CERN’de birlikte çalışmasını istedi. Zira, Engin hoca adamın deneyindeki yanılgıyı buldu. Yeni tip nükleer santraller için çok değerli bir tepki hesabı yapılacaktı. Engin hoca, deneye katılmak için DPT’den bütçe alsa da, deney bütçesi hocamıza hiç kullandırılmadı. Sonraki yıl, ‘Kullanılmayan bütçe yine açılmaz’ diye bütçe verilmedi. Engin hoca, deneyden böylelikle çıkmış oldu.”
ÖĞRENCİLERİ CERN’ DE
“ATLAS deneyinde şu an algıç ve elektronik sistemlerinin yaklaşık yarısı yenilenip, yeni tip çarpışmalara hazırlanıyor. Türkiye, bu deneye birinci kere 1994’de Engin Arık’ın sayesinde girdi. Türk bilim insanları, son 5 yıldır bu yeni algıç sistemlerinde de çalışıyor. Şu anda, 2009 sonrası dünyanın en yüksek çarpışma gücü verisi toplanıyor. Engin hoca göremese de, öğrencileri CERN’de Türkiye’yi temsil ediyor.”
YENİ KEŞİFLER YOLDA
“Bugün ekilen tohumlar tahminen de, 70 yıl sonra Türkiye’nin geleceği düzeye temel teşkil edecek. Deneylerde, teknoloji hudutları zorlanıyor. Geçmişte birileri zorlamasa bugün radyolojik görüntüleme, radyoterapi, cep telefonu, televizyon, dijitalleşme hatta ilaç teknolojisi bile olmazdı. Yakın tarihte yeni keşiflerin her an eli kulağında. Heyecan ve merakla yeni bilgiler bulmak için uğraşıyoruz.”
SORU-CEVAP
Türkiye’de toryum çıkarılsa ne değişirdi?
“Hızlandırıcılara dayalı nükleer santrallere yatırım yapılsaydı, Türkiye bugün çok farklı bir yerde olurdu. Toryum, yeni tip nükleer santral yakıtıdır. 2040 sonrası dünyada, yeni tip çok çok daha inançlı santraller kaçınılmaz olacak. Zira, uranyum değil toryum yakılıyor. Engin hoca, ömrü boyunca anlattı lakin bu husus ulusal önceliğimiz içinde yer alamadı.”
Toryum çıkarılmasını kimler engelledi?
“Enerji Bakanlığı nükleer güç stratejisiyle ilgili düzenlediği çeşitli toplantılara beni de çağırmıştı. Toryumu daima ön plana çıkarmaya çalışsak da, ‘Uygulanamaz’ denildi. Milletlerarası Atom Güç Kurumu’nun, ‘Bunlar yapılamaz. Meyil etmeyin’ unsurlarıyla de, bu argümanlarını desteklediler. Art planda, dünya devi ülkelerin denetiminde gelişmesi istendi. İngiltere, Amerika, Japonya, Almanya şu anda çok âlâ yerde.”
Prof. Dr. Serkant Ali Çetin kimdir?
İstanbul, 1974 doğumlu. Boğaziçi, fizik mezunu. Deneysel Yüksek Parçacık Fiziği alanında Prof. Dr. Engin Arık danışmanlığında CERN ATLAS deneyinde çalıştı. ABD’den Çin’e 12 binden fazla kullanıcılı CERN’de hala ATLAS ve CAST deneylerinde faal çalışıyor. CERN ATLAS deneyi, CERN CAST deneyi ve Çin’deki BES-III deneyinin Türkiye Ulusal İrtibat Sorumlusu, CERN FCC işbirliğinin de üyesi.
