Zelenski’nin Patrikhane ziyareti, ne manaya geliyor? Deniz Berktay yazdı

Bu ziyaret, aslında Rusya ile Ukrayna Savaşı’nın ve bunun ötesinde Rusya ile Batı ortasındaki çatışmanın dini istikametinin olduğunu da gösteriyor.

Ukraynalılar’ın büyük kısmı, Ruslar üzere, Hristiyanlığın Ortodoksluk mezhebine mensup. Lakin Ukrayna’daki Ortodokslar, esas iki cemaate bölünmüş durumda. Ortodoks cemaatin büyük kısmı, Moskova Patrikhanesi’nin (Rus Ortodoks Kilisesi’nin) Ukrayna koluna mensup. Daha az bir kısmıysa, Fener Patrikhanesi’nin himayesindeki kilise teşkilatına bağlı.

Sovyetler Birliği’nin 1991 yılında dağılmasının akabinde, millyietçi çizgideki rahipler, farklı kilise teşkilatları kurmuştu. Fakat bu kiliseler, Fener tarafından tanınmamıştı. Feener Patriği, 2018 yılında, Ukrayna’nın Moskova Patrikhanesi’nin değil, kendisinin dini alanına girdiğini ilan etti ve evvelce Moskova’dan ayrılmış olan Ukraynalı milliyetçi rahipleri kendi himayesinde bir kilise teşkilatında topladı. Bu olay, Moskova Patrikhanesi ile Fener Patrikhanesi’nin münasebetlerinin büsbütün kopmasına ve Ortodoks dünyasındaki birinci bölünmeye neden olmuştu.

Katolik dünyasında papanın Katolikler üzerinde iktidarının olduğunun kabul edilmesine karşılık, Ortodoks dünyasında, Fener Patriği, yalnızca, “eşitler ortasında birinci” olarak kabul ediliyor. Yani, öteki Ortodoks kiliseleri, Fener’in onursal liderliğini kabul etmekle birlikte, onu gerçek manada önder olarak kabul etmez. Fener Patrikhanesi ile en fazla çatışmaya giren kurum ise, evvelce beri, Moskova Patrikhanesi idi. Bunun değerli bir nedeni, Moskova Patrikhanesi’inn yüz milyondan fazla kişilik bir cemaatle, dünyadaki en kalabalık Ortodoks kilisei olmasıdır.

Ancak, Fener’le Moskova ortasındaki çatışmanın, çok kıymetli bir siyasi boyutu da bulunuyor: 1940’lı yılların ortalarından beridir ABD, Doğu Avrupa ülkelerindeki Ortodoks nüfusu kendi tesiri altına alma konusunda Fener Patrikhanesi ile işbirliği yaparken, Kremlin idaresi, bu bahiste Moskova Patrikhanesi’ni kullanıyor. Yani, iki büyük güç ortasındaki çaba, dini alana da yansıyor. ABD, Fener Patrikhanesi’nden bu hususta daha fazla yararlanabilmek için, patriğin Türk vatandaşı olma kuralının kaldırılmasını istiyor. Türkiye ise, buna uzaklıklı yaklaşıyor.

Ukrayna, bu savaşta da görüldüğü üzere, Rusya ile ABD ortasındaki çatışmanın en kıymetli alanını oluşturuyor. Ukrayna’nın Rusya ve açısından hem jeopolitik, hem de ulusal ve dini ehemmiyeti var. Çünkü, Ruslar, tarihteki birinci başşehirlerinin Kiev olduğunu savunuyor ve Rus Ortodoksları’nın hac merkezi olarak gördüğü Peçersk Manastırı, Kiev’de bulunuyor.

2018’de Fener Patrikhanesi Ukrayna’yı kendi alanında ilan edip burada kendisine bağlı br kilise teşkilatı kurunca, bunu birinci olarak, ABD idaresi tebrik etmişti. Rusya yönetimiyse, bunları bir ABD komplosu olarak nitelendiriyordu.

Ukrayna’da Batı yanlısı çevreler, evvelce beri, ülkdeki Ortodoks cemaati Moskova’dan ayırıp Fener’e bağlama eforu içindeydi. Geçen yılın şubat ayında Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasından sonraysa, Ukrayna’da Rusya’yla irtibatlı herşey, düşman olarak görülmeye başladı. Moskova Patrikhanesi’nin Ukrayna kolu, bu koşullarda, Moskova’yla alakasını kestiğini açıkladı. Lakin Ukrayna idaresi, Moskova Patrikhanesi’nin Ukrayna kolunun Moskova’dan ayrılma kararının samimi olmadığını savunuyor. Bu cemaate ilişkin olan kimi kiliseler, Fener’in Ukrayna’daki cemaatine devrediliyor. Son olarak, Rus Ortodoksları’nın hac merkezi olarak gördüğü Kiev Peçersk Manastırı’na Ukrayna idaresi, kademeli olarak el koymaya başladı. Burasının Fener’e devredileceği söyleniyor. Lakin birtakım uzmanlar, Ukrayna’daki Ortodoks cemaatin tamamnının savaş kaidelerinde Fener Patrikhanesi’ne bağlanmasının, ülkede gerginliklere yol açabileceğini söylüyor. Gelişmeler, bölgedeki siyasi ve askeri tansiyonun dini alanda da tesirini sürdüreceğini gösteriyor.

Konuları detaylı öğrenmek isteyenlere, ikinci baskısını yapmış olan “Rusya Batı Çatışmasında Fener Rum Patrikhanesi” isimli kitabımı tavsiye ederim.