Rusya neredeyse bir yıl önce Ukrayna’yı işgal ettiğinden beri, Avrupa ve ABD’deki kültür kurumları Rus sanatıyla ne yapacaklarını düşündüler. Çaykovski’nin militarist “1812 Uvertürü?” Potansiyel olarak saldırgan ve birçok konserden düştü. Dostoyevski mi? Başkan Vladimir V. Putin’in en sevdiği yazarlardan biri, yayılmacı görüşleri nedeniyle Ukrayna’da ve başka yerlerde çapraz sorguya çekildi.
Öte yandan Çehov’un oyunları? Şimdiye kadar kimse onları sahneden çekmedi.
Rus dramatik repertuarı, daha geniş anlamda, gözden kaçmış durumda. Paris’te, Ocak sonu ve Şubat başında, Çehov’un “Martı” ve “Vanya Amca”nın yanı sıra Turgenev’in (“Bir Ay)” gibi daha az bilinen eserlerinin de aralarında bulunduğu en az dört Rus oyunu önde gelen oyun salonlarında gösterildi. Ülkede”) ve Ostrovsky (“Fırtına”) tarafından.
Ve dahil olan sanatçılar savaştan bahsetmekten uzak duruyor gibi görünüyor. Ukrayna bayrağı 2022’de Fransa sahnelerinde düzenli olarak dalgalanırken, bu dört oyundan gördüğüm performanslarda sadece bir kez boy gösterdi: Turgenev’in Athénée Théâtre Louis-Jouvet’teki “A Month in the Country” oyununun sonunda, bir aktör onu çıkardı ve perde aramaları sırasında tuttu. Théâtre des Abbesses’teki “Martı” için yalnızca bir reklam afişinde Ukrayna’dan bahsediliyordu.
Fransa gibi Ukrayna’ya desteğin sarsılmaz olduğu bir ülkede bu, sempati eksikliğinden değil. Muhtemelen Rus tiyatrosunun evrenselcilik konusundaki itibarıyla daha çok ilgisi var – Çehov gibi bir oyun yazarının Rusya sınırlarının çok ötesine geçen insanlık durumu hakkında derin gerçekleri ortaya çıkardığı inancı. 1974’te Sovyet Rusya’dan ayrılan ve savaşa karşı konuşan sanatçı Mihail Baryshnikov’un geçen yıl The New York Times’a söylediği gibi: “Çehov’un yazılarının mucizesi, nerede icra edilirse edilsin, kültüre yerel hissettirmesidir. ”
Bu dört Rus oyununun yönetmenleri muhtemelen onları jeopolitik olaylarla bağlantılı olarak seçmediler. Gördüğüm tüm prodüksiyonların setleri zevkle belirsizdi ve kostümler çoğunlukla moderndi. Fransa’daki tiyatro yapımları tipik olarak sahneye çıkmadan en az iki yıl önce planlandığından, büyük olasılıkla tümü geçen Şubat ayında Ukrayna’nın işgalinden önce planlanmış olmalıdır.
Yine de Çehov, Turgenev ve Ostrovski’nin 19. yüzyıl oyunlarını arka arkaya izlemek, gösteri sanatlarına uzun süredir değer veren Rus kültürüne büyüleyici bir pencere açıyor. Arka arkaya birkaç geceden sonra karakterler birbirlerine bağlı hissetmeye başladılar. “Köyde Bir Ay” daki mutsuz evli Natalya Petrovna, “Vanya Amca” daki Helena ve “Fırtına” daki Katerina ile bir akrabalığa sahipti. Üçü de kırsal kesimde can sıkıntısı ve ihmalden muzdarip; üçü de kötü biten ilişkilerde teselli arar.
Savaş Durumu
- Doğuda:Ukraynalı yetkililerin söylediğine göre yeni bir Rus saldırısının başladığı bir dönemde, Kiev birlikleri doğu cephesinde artan bir baskı altında ve özellikle Bakhmut şehri çevresinde şiddetli çatışmalar yaşanıyor.
- Liderlik Sarsıntısı: Cumhurbaşkanı Volodymyr Zelensky’nin siyasi partisi, Ukrayna savunma bakanı Oleksii Reznikov’un yerini alacak. Beklenen hareket, genişleyen bir yolsuzluk skandalının ortasında geldi, ancak Bay Reznikov suç işlemeye karışmamıştı.
- AB’nin Kiev Ziyareti: Avrupa Birliği liderleri, Bay Zelensky ile bir araya geldi ve ülkesini desteklemeye devam etme sözü verdi. Ancak Ukrayna cumhurbaşkanının çok istediği bir ödülü, hızlandırılmış AB üyeliğini ellerinden aldılar.
- Nükleer Korkular Azalıyor: ABD’li politika yapıcılar ve istihbarat analistleri, Rusya’nın savaşta nükleer silah kullanması konusunda daha az endişeli. Ancak tehdidin yeniden ortaya çıkabileceğini söylüyorlar.
Elbette tesadüf değil. Ostrovsky ve Turgenev tanışmıştı ve 19. yüzyılın sonlarında reşit olan Çehov, hem seleflerinin çalışmalarını hem de isim kontrollerini “Vanya Amca” da biliyordu.
Keşfettikleri temalar, kültürler arasında tezahür eden sosyal çatlaklara hitap ediyor. Toprak sahiplerinin düzenli işçiler üzerindeki gücü veya şehirli profesörlerin ve sanatçıların taşra yaşamını küçümsemesi gibi sınıf mücadeleleri, bu ataerkil toplumun kadınlar üzerindeki hakimiyeti gibi, karakterlerin ilişkilerinin temelini oluşturur. (Kötü hava ve alkol de belirgin bir şekilde öne çıkıyor.) Vatanseverlik savaşları, birçok Rus romanının aksine yerel erkekleri çağırmıyor.
Brigitte Jaques-Wajeman’ın “Martı”sı, Çehov’un herhangi bir özel Rusluk duygusundan ziyade dünyanın duyguları için bir araç olduğu konusunda en ateşli durumu ortaya koyuyor. Théâtre de la Ville’in ikinci sahnesi olan Théâtre des Abbesses’te çok yedek bir prodüksiyon seçmiştir: Oyunda bahsedilen gölü çağrıştıran boyalı bir zeminin ötesinde, oyuncu kadrosunda yalnızca ahşap bloklardan yapılmış küçük, yükseltilmiş bir sahne ve bir çalışmak için birkaç masa ve sandalye.
Yine de her öğe güzelce kullanılmış. Jaques-Wajeman’ın en büyük güçlerinden biri, oyuncularla yaptığı işin kesinliğinde yatıyor ve burada, her birinden ayrı ayrı renk çıkarıyor. Aktris olmayı hayal eden köylü kızı Nina olarak, Pauline Bolcatto masum bir coşku topu olarak başlarken, Hélène Bressiant teslim olmuş Masha’ya gotik bir nihilizm dokunuşu getiriyor. Başarılı ve züppe aktris Arkadina olarak kır evini ziyaret eden Raphaèle Bouchard, inanılmaz sarıklar ve fuşya pantolonlar sallıyor.
Bu “Martı”, Rus oyunundan Rus oyununa bir sabiti ortaya çıkardı: Ne kadar zengin ya da başarılı olursa olsun, neredeyse herkes duygusal olarak bodur hissediyor.
Batı’da çok daha az izlenen iki oyun olan “Köyde Bir Ay” ve “Fırtına” için de bu doğrudur. Ostrovsky’nin 1859’da prömiyeri yapılan “Fırtına”nın konusu, belki de Rusya dışında oyunun ana karakterinin adını taşıyan 1921 yapımı Janacek operası “Kat’a Kabanova” aracılığıyla daha iyi biliniyor. Kat’a ya da Katerina, sevmediği bir koca ve baskıcı bir kayınvalidesinin yükü altındadır. Kısa süre önce küçük kasabasına gelen Boris ile gizli bir ilişki başlatır, ancak ahlaki imalardan bunalır.
Denis Podalydès, tutuklanan Mélodie Richard’ın Katerina rolündeki liderliğindeki Théâtre des Bouffes du Nord’a hassas, görsel olarak zarif bir “Fırtına” prodüksiyonu getirdi. Arka planda Volga Nehri’ni gösteren bir fotoğraf, ahşap paneller üzerinde yeniden üretilir ve bunlar daha sonra Katerina ve Boris’in çalılar arasında gece kaçışları için basit, iki katmanlı bir yapı oluşturmak üzere ters çevrilir.
“Fırtına” ve “Köyde Bir Ay”, insanların daralmış ufuklara sürtündüğünü gösteriyor. “Köyde Bir Ay”da, oğlunun genç öğretmenine aşık olan Natalya Petrovna, acı çeken tek kişi değil. “Martı”daki Masha gibi, Natalya’nın ailesiyle yaşayan yetim genç Vera, hayattaki seçeneklerinin ne olduğunu görür ve kendini neşesiz bir evliliğe teslim eder.
Juliette Léger, Clément Hervieu-Léger’in büyüleyici prodüksiyonu “Köyde Bir Ay”da Vera’nın gidişatını takdire şayan bir kolaylıkla aktarıyor. Aslında, Clémence Boué’den (Natalya) Stéphane Facco’ya (Natalya’nın platonik arkadaşı Rakitin rolünde harika) kadar tüm oyuncu kadrosu, komedi ve trajedi arasında acı-tatlı, gerçekçi bir denge kurdu.
Yine de Turgenev ve Ostrovsky’den Çehov’a kadar bu karakterlerdeki tüm duygusal gerçekliğe rağmen, yoldan çıkanların cezası ağır. Hepsi başarısız. En iyi ihtimalle sıkıcı bir hayata dönerler; bazen intihar tercih ettikleri seçenektir.
Yerli dramalar için kasvetli bir görünüm. Kimse bu oyunların iptal edilmesini istemiyor ama onları “evrensel” olarak adlandırmak biraz fazla kolay. Rus tiyatrosunda toplumsal normlara başkaldırırsanız ezilirsiniz.
Bu başlı başına bir mesajdır.
