Türkiye’nin Doğu, Güneydoğu, Akdeniz, İç Anadolu ve Karadeniz bölgeleri, Kahramanmaraş merkezli 10 ili etkileyen 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki sarsıntılarla sarsıldı.
Binlerce yıkım, vefat ve yaralanmalara yol açan zelzeleler sonrası bölgelerde, arama- kurtarma çalışmalarına devam ediliyor.
İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi’nin Su Kaynakları İdaresi ve Su Kaynaklı Doğal Afetlerin Denetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi İdare Konseyi Üyesi Prof. Dr. Celalettin Şimşek, sarsıntı sonrası yer altı sularına ve mümkün tehlikelere dikkat çekti.
SUYUN YANDIĞINI GÖRDÜK
– Sarsıntılar yer altı suyunda iki kıymetli değişim yapabilir. Yer altı suyu düzeyinde ve kimyasında değişimler yaşanabilir. Halk sıhhatini direkt ilgilendirdiği için birinci olarak kimyasal boyutunu değerlendirelim. Fay çizgilerinin derin jeotermal suların yahut organik bileşikli serimanlar varsa eski göl yatakları olabilir, kömür alanları olabilir buralardan metan gazı, karbondioksit ve sülfür gazları yer altı suyuna karışabiliyor. Bunun örneklerini gördük. 2022 yılındaki Düzce sarsıntısında kimi kuyularda metan gazı girişleri oldu. Hatta halk çakmağı çakınca suyun yandığını gördük. Bu türlü durumlar bölgede yaşanabilir.
Prof. Dr. Celalettin Şimşek
– Bu türlü durumda suyun sıcaklığında artış olacaktır. Bu tıp sıcaklığında artış olan sular tüketilmemeli. Zira jeotermal sular yüksek oranda metal konsantrasyonu içerebilir. Bu çeşit sudaki değişimler olan bölgelerde tüketmeden yetkililere bildirilmelidir.
YER ALTI DİNAMİĞİNİ DEĞİŞTİRİYOR
– Zelzele şok dalgaları gelince yer altı suyu düzeyi yükselir ve vakte bağlı olarak eski haline dönüyor. Bu yer altında gerçekleştiği için yüzeyde göremeyiz. Lakin müşahede kuyularında belirlemek mümkündür. Kimi zelzele alanlarında, bir su kaynağı varsa, kuruyabiliyor ya da yeni bir kaynak oluşabiliyor. Örnek verirsem ABD’nin Kaliforniya eyaletine bağlı Sonoma ilçesinin merkezi olan Santa Rosa kentinde, zelzeleden sonra kurumuş bir dere tekrar etkinleşiyor. Son olarak Kanada’da bir zelzelede takımadalarda kimi kaynakların kuruduğunu da gördük. Sarsıntı sonrası oluşan kırık ve çatlak sistemleri yer altı dinamiğinin değiştirebiliyor. Bu nedenle düzeylerde kimi değişiklikler gözlemleyebiliyoruz.
MADEN ALANLARINA DİKKAT
– Bölgede bilhassa kimyasal içerikli atık depolama alanları içeren maden alanları çok yok. Oradaki en büyük maden alanı, Afşin- Elbistan kömür alanı. Buranın üniversite olarak kontrolörlüğünü yürütüyoruz. Alandaki su kuyularıyla ilgili bir sorun gerçekleşmemiş. Yalnızca 3 saatlik bir elektrik kesintisi gerçekleştiğinde su düzeyi kısmen yükselmiş. Pompalar çalıştıktan sonra tekrar devreye girdiği için şu an bir risk yok. Lakin ayrıntılı incelemek de gerekiyor. Şayet kimyasal atık içeren atık depolama alanları olan maden işletmeleri varsa, buraları da incelemek lazım. Yer altı suyu için tehlike arz edebilir.
TEMİZ SU DEPOLAMA ALANLARI
– Zelzele bölgesindeki halkımızdan, yer altı suyunda bir gaz çıkışı, çürümüş yumurta üzere berbat koku, suyun tadında yahut sıcaklığında bir değişiklik varsa mutlaka tüketmemelerini istiyoruz. Su tatsız ve berrak olmalı. Aksi bir durum varsa tüketmemeli, yetkililere bildirilmelidir. Su tüketimlerinde kesinlikle yetkililerin sağladığı pak sular tüketilmelidir.
– Ayrıyeten ülke olarak su idare planı oluşturmak da gerekiyor. Toplanma alanlarına pak su depolama alanları yapmalıyız. Toplanma alanındaki nüfusa yetecek kadar suyu sağlamamız lazım. Zira salgın hastalıkları önlemek için kâfi suyu sağlamak kıymet arz etmekte. Sarsıntı riski altındaki öteki kentlerimizde, evvelden toplanma alanları hazırlanmalı, buraya sanitasyon için pak su sistemi kurulmalı, diye düşünüyorum. (DHA)
KAYNAK : Sözcü
