Türk Teşebbüs ve İş Dünyası Konfederasyonu (TÜRKONFED) Kahramanmaraş merkezli sarsıntıların Türkiye iktisadı için 84 milyar doları aşan bir mali hasar yaratacağını belirtti.
TÜRKONFED’in “2023 Kahramanmaraş Sarsıntısı Afet Durum Raporu” başlıklı raporunda 1999 yılında yaşanan Marmara sarsıntısının bilgileri temel alınarak can kaybı ve mali hasara yönelik öngörüler hazırlandı.
Raporda Marmara Zelzelesinde can kaybı 18 bin 373 kişi, mali hasar 1999 dolar heyete 17,1 milyar dolar hesap edilirken Marmara sarsıntısı datalarının kullanıldığı metodoloji ile Kahramanmaraş zelzelelerinin 72 bin 663 can kaybı ve 84,1 milyar dolar mali hasara neden olacağı öngörüldü.
Öngörülen bu mali hasarın 70,75 milyar dolarının konut ziyanı, 10,4 milyar dolarının ulusal gelir kaybı ve 2,91 milyar dolarının işgünü kaybı olacağı kestirim edildi.
Raporda, vilayetlerin ulusal gelire katkılarındaki azalmaya paralel olarak afete maruz kalan 10 ilin ihracatının, ihracatı göğüsleyen liman altyapısının bozulmasının da tesiriyle, 15 milyar dolar seviyesinin altına düşebileceği iddia edildi.
“Bütçe açığının ulusal gelire oranı yüzde 5,4’ü aşabilir”
Raporda sarsıntının merkezi idare bütçesi üzerindeki tahribatına ait saptamalar da yer aldı.
Raporda hususla ilgili olarak şu tabirler kullanıldı:
2023 yılı bütçe açığı 659,6 milyar TL olarak hedefleniyordu. Bloomberg zelzeleye ait kamu harcamalarının GSYH’nin yüzde 5,5’ine muadil olabileceğini varsayım etmektedir.
Mevcut kurallar altında bütçe açığının en azından 1 trilyon TL’nin üzerine çıkması beklenebilir.
2023’te nominal ulusal gelirin 18 trilyon TL’yi aşması beklendiğini düşündüğümüzde bütçe açığının ulusal gelire oranının yüzde 5,4’ün üzerinde gerçekleşmesi epeyce mümkündür.
Altyapı hasarları 7 başlıkta toplandı
TÜRKONFED raporunda altyapı hasarlarını 7 ana başlıkta topladı.
Bu 7 ana başlık şöyle sıralandı:
Ulaşım
Karayolları Genel Müdürlüğü’nün 8 Şubat tarihli açıklamasına nazaran trafiğe kapalı güzergâh bulunmadığını açıklasa da Hatay Havalimanı ve Hatay-Reyhanlı yolunda problemler devam ediyor.
Sahadan gelen bilgi ve imgelere nazaran birçok ilçe ve köyün yollarının ulaşıma açık olmadığı anlaşılmaktadır. Başta Gaziantep, Hatay, Gaziantep-Osmaniye, Adıyaman-Çelikhan yolları olmak üzere yollarda birçok çökme meydana geldi.
Onarım çalışmaları devam etmekle bir arada, birtakım noktalarda yol altyapılarının tekrar inşası gerekmektedir.
Elektrik
Depremden etkilenen vilayetlerin değerli kısmında trafo noktaları yıkıldı, kimi bölgelerde elektrik dağıtım şebekesi yok olma seviyesinde ziyan gördü.
Trafo ve şebeke tesislerinin yine devreye alınmasının uzun vakitte gerçekleşebileceği düşünülüyor.
Ana güç iletim tesis ve çizgilerinde problemler giderilmiş olsa da kent içi dağıtım kısımlarında birtakım ilçelerde ve vilayet merkezlerinde problemler devam etmektedir.
Doğalgaz
Deprem ile doğalgaz boru sınırlarında patlamalar meydana geldi ve BOTAŞ Gaziantep, Hatay ve Kahramanmaraş’a süratle akışı kesti.
BOTAŞ’ın ana iletim sınırlarında arıza ve kopmalar meydana geldiği ve tamirat yapılan yerlerde artçı sarsıntılarla hasarın tekrar oluştuğu bakanlık tarafından açıklandı.
Adıyaman, Gaziantep ve Kahramanmaraş vilayet merkezlerine denetimli ve kısmi doğalgaz akışları başladı.
10 Şubat Cuma günü Hatay vilayet merkezi ve Kırıkhan ilçesi kent giriş istasyonlarına doğalgaz verilmiştir.
Petrol sınırları
BOTAŞ, Pazartesi günkü birinci zelzelenin akabinde tesisi denetlemek için terminale petrol akışını durdurdu, lakin rastgele bir sızıntı yahut hasara rastlanmadığını açıkladı.
BOTAŞ, Akdeniz kıyısındaki Ceyhan ihracat terminaline ham petrol akışını 7 Şubat Salı günü geç
saatlerde yine başlattı. IKBY idaresi de petrol akışının devam ettiğini teyit etti.
İletişim
11,5 milyon taşınabilir abone bulunun afet bölgesinde vilayet ve ilçelerde telekomünikasyon hizmetleri büsbütün durmasa da önemli aksaklıklar yaşanmaktadır.
Turkcell, Türk Telekom ve Vodafone’un üyesi olduğu Taşınabilir Telekomünikasyon Operatörleri Derneği’nin açıklamasına nazaran 2.451 baz istasyonu devre dışı kaldı, 190 taşınabilir istasyon yollandı ve güç muhtaçlığının karşılanması için operatörler tarafından bölgeye ivedilikle 3 bin 485 adet jeneratör
sevk edildi.
Aksaklıklar çoğunlukla köy ve ilçelerde devam ediyor.
Hastaneler
2012’de zelzele dayanıklılık raporu olumsuz gelen İskenderun Devlet Hastanesi’nin A Bloğu ağır bakım hizmeti için kullanılıyordu ve zelzeleyle bir arada yıkıldı.
Hatay İl’inde iki devlet hastanesi yıkılırken birçok özel hastane de yıkılmış yahut kalıcı ziyan görmüştür.
Yıkılan hastane sayısı resmi makamlarca şimdi paylaşılmamakla bir arada alanda sahra
hastanelerine ve sıhhat çalışanlarına olan muhtaçlık belirtilmektedir.
Okullar
Eğitim Bakanlığı 81 vilayette tüm okulların sömestr tatili sonrası açılış tarihini erteledi.
Bakanlık okulların 20 Şubat 2023 Pazartesi günü açılacağını açıkladı.
Depremden etkilenen 10 vilayette eğitim gören öğrencilerin istedikleri vilayetlere nakil yaptırabilecekleri duyuruldu. Yıkılan okul sayısına dair resmi bir bilgi şimdi açıklanmadı.
Raporda teklifler de sıralandı
TÜRKONFED raporunda afet sonrası ekonomik toparlanma için tekliflerini de sıraladı.
Raporda şu 4 teklife dikkat çekildi:
- Örnekleri bulunan7,8 sarsıntının ekonomik tesirlerinin makroekonomik ve sosyo-ekonomik tahlil boyutuyla ilgili detaylı incelemeler yapılmalıdır. Tesir tahlilleri gerçek politikaların
kurgulanmasında yardımcı olacaktır. - Depremle ilgili yasal düzenleme ve kurumsal idare bahisleri gündeme alınıp “Depreme güçlü daha güzel bir kent planlamasına doğru” örgütlenmelere fırsat verilmelidir.
- Deprem sonrası tekrar inşa ve ekonomik rehabilitasyon süreçlerinde piyasa iktisadını de temel alan bir ekonomik gelişme yaklaşımı çerçevesinde mevzu ele alınmalıdır.
- İleriye yönelik yapılması gereken sarsıntı riski ve ekonomik hazırlık çalışmalarında bilimsel
yaklaşım ön plana çıkarılmalıdır. Örneğin iki Türk deprembilimci-sismolog, Alaska Üniversitesi’nden Ezgi Karasözen ve Boğaziçi Üniversitesi’nden Didem Cambaz’ın da ortak müellifi olduğu 30 Mayıs 2020 tarihinde yayınlanan bir bilimsel makalede, 24 Ocak 2020 tarihli 6.8 büyüklüğündeki Elâzığ sarsıntısının Doğu Anadolu fay çizgisinde büyük bir kırılmayı haber verdiğine işaret edilmiştir.
KAYNAK : Bloomberg HT
