2018’de ölen İsviçreli bir emlak patronu olan Bruno Stefanini, hayatını çok sayıda bina, güzel arka planlar ve tarihi hatıralar, kalelerden tablolara ve Napolyon’un Waterloo’da kullandığı söylenen diş fırçasına kadar her şeyi toplayarak geçirdi.
Altını onun servetiyle kaplayan koleksiyon muazzam bir hal aldı – 100.000’den fazla parça – ve çoğu Augusto Giacometti ve Ferdinand Hodler gibi önemli İsviçreli sanatçılara ait 6.000 yağlı boya tabloyu içeriyordu.
Stefanini’nin 1980’de her şeyi yönetme çabasıyla kurduğu bir vakfın köken araştırma başkanı Carolin Lange, “Sayılar biraz fazla,” dedi.
Ama Stefanini bir şeyleri toplamakta, onlara bakmaktan daha iyiydi.
Bir ev sahibi olarak kiraları düşük tutmasına rağmen, mülklerinin çoğu o kadar ihmal edilmişti ki memleketi Winterthur’daki yetkililer harekete geçmek zorunda kaldı.
Benzer şekilde, koleksiyonundaki bazı öğeler küf, tahta kurdu veya daha kötüsü – asbest, cıva ve radyoaktivite ile kirlendi.
Winterthur’a verdiği bir röportajda kızı Bettina Stefanini, “Tek yönlü bir aklı vardı” dedi. “Kişiliğinin bir parçası, sınırsız olmasıydı. Para kazanmak onun ikinci doğasıydı. Ama bir şeyleri önemsemekle ilgilenmiyordu. Bu, tüm evreni için geçerliydi – evleri, hatta kıyafetleri.”
Şimdi Stefanini’nin kızının liderliğindeki Arka Kültür ve Tarih Vakfı, her şeyi sadece grungedan değil, Nazi dönemi yağmacılığının her türlü lekesinden de temizlemeye çalışıyor. Geçen yıldan itibaren vakıf, sorunlu mülkiyet geçmişleri veya büyük köken boşlukları olan Arka’yı tespit etmek için Lange liderliğinde araştırma yapmaya başladı. (Koleksiyon, Carl Spitzweg ve Arnold Böcklin gibi Adolf Hitler tarafından ödüllendirildiği bilinen sanatçıların eserlerini içermektedir.)
Bettina Stefanini, “Eğer karşılayabiliyorsanız, işleri doğru yapmak için daha büyük bir ahlaki yükümlülüğünüz var” dedi.
Diğer özel koleksiyoncular kaynak araştırmaları yürüttüler ve garanti edildiğinde eserleri iade ettiler: Örneğin, Ronald S. Lauder’ın Neue Galerie koleksiyonundan birkaç eseri savaş öncesi orijinal sahiplerine iade etti.
Ancak geçen ay, Bettina Stefanini bir adım daha ileri giderek bağımsız bir uzmanlar heyetinin araştırmayı değerlendireceğini ve aslen Yahudilere ait olan ve Nazi zulmü nedeniyle kaybolduğu kabul edilen eşyaların iade edilip edilmeyeceği konusunda bağlayıcı kararlar vereceğini duyurdu.
Yeni panelin beş üyesinin tamamı Yahudi. Panele, yağmalanmış arka planda uzmanlaşmış ve hepsinin Nazilerin El Koyduğu Arka’ya ilişkin 1998 Washington İlkeleri de dahil olmak üzere uluslararası standartlara dayalı kararlar almaya kararlı olduklarını söyleyen avukat ve eski İsviçre kültür bakanlığı yetkilisi Andrea Raschèr başkanlık ediyor.
“Komisyonun karar alma sürecinde tam özerkliğe sahip olması ve vakfın aldığı kararlara uymak zorunda olması benim için çok önemliydi.”
Özel koleksiyonların aksine kamu koleksiyonları söz konusu olduğunda, Fransa, İngiltere, Almanya, Hollanda ve Avusturya’daki hükümetler iddiaları değerlendirmek için bağımsız komisyonlar kurdu. İsviçre’de böyle bir panel yok, ancak geçen yıl ulusal parlamentosu hükümeti bir panel oluşturmaya çağırdı.
Stefanini, Raschèr’in yeni panelinin İsviçre’de açık tartışmayı teşvik edeceğini umduğunu söyledi. “Cesur olmak ve konuşulmayan şeyleri konuşmak istiyoruz” dedi. “Köken ve mülkiyet temalarını zorlarsak, o zaman bu söylemi müzeler etrafında güçlendiririz.”
Menşe araştırması vakfın web sitesinde yayınlanacaktır. Şimdiye kadar araştırmacılar, Yahudi sahiplerinden yağmalanmış veya Nazi zulmünün bir sonucu olarak satılmış olması muhtemel görülen eserler üzerinde bir ön inceleme yürüttüler. İnceleme, 93 eserden altısının şüphe uyandırdığını ve daha yakından incelenmesi gerektiğini ortaya çıkardı, ancak vakıf eserlerin adlarını açıklamadı.
Araştırmacılar, koleksiyondaki 85.000 öğeyi temizlemek, envanterini çıkarmak, fotoğraflamak ve paketlemek için 80 kadar kişiyi istihdam eden bir ekibin parçası, böylece bunlar Winterthur yakınlarında inşa edilecek yeni bir depolama tesisine taşınmaya hazır. Öğelerin kolayca tanımlanmasını sağlamak için her nesneye bir QR kodu tahsis edildi. Bettina Stefanini, kağıt üzerinde 20.000’den fazla sanat eserinin henüz envanterinin çıkarılmadığını söyledi.
İşin içinde bu kadar çok insan olsa bile, önümüzdeki görev göz korkutucu. Bruno Stefanini, doymak bilmez, eklektik koleksiyonculuğu ve rekabetçi teklif vermenin heyecanına olan iştahıyla tanınan, İsviçre ve Almanya müzayedelerinin demirbaşıydı.
Cuno Amiet, Albert Anker ve Félix Vallotton gibi birçok İsviçreli sanatçının eserlerini satın aldı. Koleksiyonu, aralarında Ottilie Wilhelmine Roederstein, Käthe Kollwitz, Meret Oppenheim ve Niki de Saint Phalle’nin de bulunduğu ünlü kadın sanatçıların bireysel parçalarını içeriyor.
Ama aynı zamanda bebek evleri, lahitler, tarihi plak çalarlar, apartman büyüklüğünde maket bir sirk, mektuplar, fotoğraflar ve Başkan John F. Kennedy’nin 1963’te nükleer denemeleri kısmi olarak yasakladığını imzaladığı maun masayı da satın aldı. 1996’da New York’ta Sotheby’s’de 1.4 milyon dolara.)
1988’de Münih’teki müzayedede Napolyon’un armasının kazındığı altın kaplama gümüş diş fırçasını satın aldı – Waterloo Savaşı’ndan sonra onu mağlup imparatorun arabasından yağmaladığını iddia eden İngiliz subayın notuyla tamamlandı.
Tarihi ve kültürel figürlere olan hayranlığı, aynı zamanda onların kıyafetlerini almasına da yol açtı. Koleksiyon, Charlie Chaplin’in “The Great Dictator” sinemasında giydiği üniformanın bir prototipini, Avusturya İmparatoriçesi Elisabeth’in binici çizmelerini ve General Norman Schwarzkopf’un Körfez Savaşı dönemi üniformasını içeriyor. Stefanini’nin daha karanlık satın alımları arasında, 2. Dünya Savaşı sonrası Nürnberg Duruşmalarına katılanların kıyafetleri vardı – hem sanıkların hapishane üniformaları hem de savcılara ait eşyalar.
Savaşa, özellikle de II. Bunları, İsviçre’nin Aarau kenti yakınlarındaki Brestenberg’deki şatosunun altında inşa ettiği mağaramsı depoda sakladı. Bazıları hala patlayıcı içeriyordu.
2018’de, babasının ölümünden altı ay önce, Bettina Stefanini vakfının ve dört harap kale de dahil olmak üzere farklı mülklerine dağılmış koleksiyonunun kontrolünü ele geçirdi. Bazı nesneler hâlâ müzayede evinin ambalajındaydı, onları satın aldığından beri dokunulmamıştı.
Patlamamış patlayıcılar polise teslim edildi, onlar da onları orduya teslim etti. Bir Alp vadisindeki bir tank atış poligonunda patlatıldılar.
Bettina Stefanini, Winterthur yakınlarında inşa edilecek Campo adlı deponun ziyaretçilere açık olacağını ve koleksiyonun bazı bölümlerinin sergilenebileceğini söyledi. Ancak vakfın müze açmayı düşünmediğini söyledi. Bunun yerine müzelere borç vermeye devam edecek – geçen yıl sergiler için 160 parça ödünç verildi, dedi.
Babasının hayatıyla ilgili bir belgesel sinemasının da yolda olduğunu söyledi.
Vakıf, hayatını ve koleksiyonunu araştırmak için çeşitli evlerin tavan aralarında saklanan belgeleriyle dolu düzinelerce muz kutusunu açtı.
Koleksiyondan sorumlu Severin Rüegg, “Bu çok kapsamlı bir arşiv çünkü Bruno Stefanini fazla bir şeyi çöpe atmadı” dedi. “Abartılı bilgi – biraz kafa karıştırıcı. Ama kaynak araştırması için önemli ve koleksiyonu iyi anlamamız gerekiyor. Bunu yapmak için kişiyi, koleksiyoner olarak kim olduğunu daha iyi anlamalıyız.”
