Jeomanyetik fırtına ya da bilenen ismiyle Güneş fırtınası, Dünya’nın manyetik alanıyla etkileşime giren bir güneş rüzgarı şok dalgası ve yahut manyetik alan bulutunun neden olduğu, Dünya’nın manyetosferinin süreksiz olarak bozulması olayıdır.
Güneş yüzeyindeki koyu renkli “güneş lekeleri”nde, Güneş’in manyetik alanında oluşan bir nevi kısa devre sonucu ışın ve plazma patlamaları meydana gelir. Bu patlamalar sonucu röntgen yahut ultraviyole üzere ışınlar yayılmaktadır. Uzmanlar, büyük bir patlamanın ise milyarlarca ton maddeyi uzayın milyonlarca kilometre derinliğine saçabileceğini belirtiyor.
GÜNEŞ FIRTINASININ ETKİLERİ
Güneş fırtınaları haberleşme ve GPS uydularının çalışmalarını, kutuplara yakın bölgelere sefer yapan uçaklarla telsiz irtibatlarını olumsuz etkiliyor. Uzmanlar, şiddetli bir fırtınanın Dünya’daki elektrik ve irtibat ağlarını bile çökertebileceğini kaydediyor.
TARİHİN EN GÜÇLÜ GÜNEŞ FIRTINASI
1859 güneş fırtınası, 1859’da solar döngü 10 sırasında yaşanmış güçlü bir jeomanyetik güneş fırtınasıdır. Carrington Olayı olarak da isimlendirilen Güneş fırtınası, solar döngü 10 sırasında meydana gelmiş güçlü bir jeomanyetik güneş fırtına olarak biliniyor.
28 Ağustos 1859’dan 2 Eylül 1859’a kadar, Güneş’te sayısız güneş lekeleri gözlemlendi. 1 Eylül’de öğlen vaktinden evvel, Richard Carrington ve Richard Hodgson isimli İngiliz asıllı amatör astronomlar, birinci solar alevin müşahedelerini yaptılar. Dünya’ya gelmesi 17.6 saat alırken büyük bir koronal kütle ejeksiyonunun (CME) direkt olarak Dünya’ya gelmesine sebep oldu. Bu türlü bir seyahat genelde üç ila dört gün sürer. Bu ikini CME çok süratli hareket etti zira birinci olanı yol üzerindeki ambiyant solar rüzgar plazmasını temizlemişti.
1-2 Eylül 1859’da kaydedilen en büyük jeomanyetik fırtına meydana geldi. Aurorae, kuzey yarımkürede Karayipler’den bile olmak üzere tüm dünyada görüldü; Rocky Dağları üzerindekiler o kadar parlaktı ki, parlaması sabah olduğunu zannettiklerinden altın madencilerini uyandırdı. Kuzeydoğu Amerika’da uyanan beşerler aurora’nın ışığı sayesinde gazete okuyabiliyorlardı. Aurora, Küba ve Hawaii üzere kutuplardan bile görünürdü.
3 Eylül 1859 Cumartesi günü, Baltimore American and Commercial Advertiser raporuna nazaran, “Perşembe akşamı geç saate kadar dışarıda olanların auroral ışıkların süper görünümüne şahitlik etme talihi oldu. Bu fenomen, ışık oluşumu saatlerinin farklı olmasına karşın Pazar günkü görünüme çok benzeriydi, şayet beklenen olsaydı, daha parlak ve prizmatik tonlar daha çeşitli ve enfes olacaktı. Işık, parlak bir bulut üzere tüm gökyüzünü kaplıyordu ve daha büyük boyutlu yıldızlar meçhulce parlıyordu. Işık, Ay’ın dolunay halindeki parlaklığından bile fazlaydı lakin etrafındaki her şeyi kaplayan tanımlanamaz bir yumuşaklığı ve narinliği vardı. Saat 12 ile 1 ortası görünürlüğü en yüksek muhteşemliğindeyken, bu garip ışığın altında duran kentin sessiz sokakları, bu tek görünüş kadar hoş bir imaj sergilemekteydi.”
Söz konusu yılda solar alev yahut koronal kütle ejeksiyonu, manyetosfer katmanını etkilerken, Richard Christopher Carrington tarafından gözlemlenen ve kaydedilen olay en güçlü solar fırtına olarak kayıtlara geçmişti.
