[ad_1]
Kök hücreler neredeyse tüm dokularda bulunan, kendini yenileyebilen ve yeni hücreler verebilen, başka hücrelere dönüşebilme kapasitesine sahip hücrelerdir. Kök hücreler başlıca kordon kanı, kemik iliği, yağ dokusu olmak üzere birçok dokudan izole edilerek çoğaltılabilir.
Kök hücrelerin kaynak aldıkları doku, çoğalabilme ve farklılaşabilme özelliklerine göre birçok çeşidi mevcuttur. Kas iskelet sistemi rahatsızlıklarında en çok kullanılan kök hücre tipi mezenkimal kök hücrelerdir. Mezenkimal kök hücrelerin en önemli özelliği iltihabi olayları ve doku hasarının tamirini düzenleyici olmaları ve bu işlemlerde görev almaları sayılabilir. Eklem hasarı, tendon hasarı, kıkırdak hasarı gibi durumlarda ilgili dokularda akut veya kronikleşmiş farklı şiddette iltihap vardır. Bu mikropsuz iltihap sonucu buradaki dokuyu yıkan birçok enzim, faktör vb ortama salınmıştır. Kök hücreler öncelikle bu iltihabi ortamı tamir ortamına çevirirler sonra da yeniden şekillenme ile tamir sonrası düzenlemenin yerine getirilmesinde bir orkestra şefi gibi çalışırlar. Doku tamiri yapan hücreleri hasarlı bölgeye çağırırlar ve buradaki işlemleri yönetirler. Kök hücreler az miktarda olsa da hasarlı dokuda ilgili doku hücresine dönüşebilirler. Örneğin kıkırdak hasarı olan bir dokuda kıkırdak hücresine dönüşebilirler.
Hasarlı doku neredeyse vücut içerisinde o dokuya göç edebilme özellikleri bulunmaktadır. Böylelikle birçok doku veya organ hastalıklarında hem lokal hem sistemik etki gösterebilirler.
Kök hücre hangi dokulardan elde edilir?
Teorik olarak çok sayıda dokuda kök hücre bulunsa da kök hücre elde edilecek dokuların bazı özellikleri bulunmalıdır. Çok sayıda ve fonksiyonel hücre içeriğine sahip olmalı, kolay elde edilebilmeli, kök hücre için alınan doku nedeniyle hastada herhangi bir sorun yaşanmamalıdır.
Buna göre kemik iliği ve yağ dokusu günlük pratikte en çok tercih edilen iki kök hücre rezervuarıdır.
Neden yağ dokusu kök hücre?
Yağ dokusunda kemik iliğine göre oldukça fazla miktarda mezenkimal kök hücre bulunmaktadır. Ayrıca perisit ve endotelyal öncül hücreler denilen ve mezenkimal kök hücrelerle birlikte çalışarak doku tamirinde görev alan hücreler bulunmaktadır.
Kök hücre elde edilecek yağ dokusu nereden alınır?
Yağ dokusu vücudumuzda en çok bulunan ve elde edilmesi güvenli bölgelerden alınır. Buna göre başlıca karın bölgesi, sırt, kalça ve bacaklardan alınabilir.
Yağ dokusu kök hücre nasıl elde edilir?
Yağ dokusu liposuction sonrası elde edilir. Bunun için genellikle lokal anestezi altında ve sedasyon (uyku hali) önce karın veya sırt yağ dokusuna cilt altından anestezik madde içeren serum verilerek bu bölgeler uyuşturulur. Bu sıvı verildikten sonra 15-20 dakika beklenir ve sonrasında 2-4 mm kalınlıktaki liposuction kanülü ve 50 ml’lik enjektör ile yağ dokusu çekilir.
Kök hücreler yağ dokusundan temel olarak iki yöntem ile ayrıştırılır: 1- Enzim kullanarak, 2- mekanik yöntemler
Öncelikle belirtmemiz gerekir ki enzimatik yöntem her ne kadar geçmişte sık kullanılan bir yöntem olmuş ise de önemli bazı dezavantajları ve yasal sorunlar nedeniyle artık daha az kullanılmaktadır. Kalıntı enzim aktivitesi özellikle hassas dokularda yavaş da olsa kalıcı hasar bırakabilmektedir. Kullanılan enzimin özelleşmiş laboratuvarlarda üretilerek kullanım yerine getirilmesi gerekmektedir. Kök hücre ayrıştırma işlemi daha uzun sürmektedir. Görece daha pahalı bir yöntemdir.
Mekanik yöntem ise daha kısa süre alır ve yabancı bir madde kullanılmadığı için daha güvenli bir yöntemdir. Hastadan yağ dokusu aldıktan hemen sonra işleme başlanılabilir ve işlem daha kısa sürer. Maliyeti daha düşüktür. En önemli dezavantajı daha az hücre üretmek olsa da son teknoloji microlyzer bıçaklar ile hem hücre sayısı hem hücreler içerisinde mezenkimal kök hücre sayısı enzimatik yöntemle kıyaslanabilir düzeye ulaşmıştır.
Yağ dokusu kök hücre elde edilirken kullanılan malzemeler
İnceltilmiş yağ nedir? SVF nedir? Farklı mıdır?
Yağ dokusundan mekanik yol ile kök hücre elde eden kök hücre hazırlama kitleri başlıca iki çeşit ürün verirler. Birisi inceltilmiş yağ yani çeşitli kalnlıktaki bıçak veya filtrelerden geçirilerek elde edilen ve tanecik boyutundan dolayı ‘microfat’ veya ‘nanofat’ olarak adlandırılan üründür. Bu ürün daha az yoğunukta kök hücre içerir ve kök hücreler yağ dokusu içerisinde kaldığı için kıkırdak dokusuna veya tendon dokusuna dönüşümeri yavaş ve sınırlıdır.
İkincisi ise stromal vasküler fraksiyon yani SVF’dir. Stromal vasküler fraksiyon yağ dokusundaki hücrelerin ayrıştırılmasıyla elde edilir ve bir hücre karışımıdır. Mezenkimal kök hücreden zengindir, bunun yanında kan hücreleri, düz kas hücreleri, damar yapımında yer alan endotelyal hücreler, bu damarları çevreleyen ve doku tamirinde yer alan perisit hücreleri de belli oranlarda SVF içerisinde yer alırlar.
SVF ile işlenmiş kök hücre farklı mıdır? Etkileri farklı mıdır?
SVF bir hücre karışımıdır ve mezenkimal kök hücreden zengindir fakat saf bir kök hücre kaynağı değildir. İşlenmiş kök hücre ise SVF’nin daha ileri işlemlerden geçirilmesi, kültür ortamında çoğaltılmasıyla elde edilebilir. Ayrıca kordon kanı ve kemik iliğinin de çeşitli işlemlerden geçirilerek kültür ortamında çoğaltılmasıyla da elde edilebilir. Bu işlemler hem zaman alır hem de maliyeti SVF’ye göre çok daha fazladır. Bir başka önemli farkı ise işlemden geçirilen bu kök hücrelerin kullanılabilmesi için yasal olarak ‘İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu’ndan izin alınması gerekmektedir. Etki olarak karşılaştıran bazı çalışmalar az sayıda olmakla birlikte mevcuttur. Örneğin diz kireçlenmesi olan hastalarda yapılan bir çalışmada enjeksiyondan 6 ay sonra ağrı ve fonksiyonel durumda işlemden geçirilmiş kök hücre ile %61 iyileşme sağlanırken, SVF ile %55 iyileşme elde edilmiş olup büyük bir fark bulunmamıştır.
Yağ dokusu alma ve hazırlama işlemi ne kadar sürer? Nasıl hazırlanmalıyım? Sonrasında ne yapmalıyım?
Bu işlemler mekanik yöntem kullanılarak toplamda 1-1.5 saat sürer. İşlem sırasında lokal anestezi bazen ek olarak sedasyon olacağı için en az 6 saatlik açlık gereklidir.
İşlem öncesi kan sulandırıcı ilaç kullanılıyorsa mutlaka doktorunuza haber vermelisiniz. Bu durumda ilaç kesilebilir veya değiştirilebilinir.
İşlemden sonra en az iki gün mutlak istirahat gerekir. İlk 1 hafta enjeksiyon yapılan ekleme yük verilmesi önerilmez fakat pasif olarak hareket ettirilmesi gerekir. Yağ alınan bölge eğer karın bölgesi ise liposuction korsesi kullanılması diğer bölgeler ise sargı ile sarılı olması önerilir. Bu korse veya sargı 3-7 gün kullanılır. İşlem sonrası cilt altı bir miktar kanama olacağı için 1-2 hafta süren morluklar ile karşılaşılabilir. Bazı hastalarda eklem enjeksiyonu yapılan bölgede birkaç gün ağrı olabilir. Bu durumda soğuk uygulama yapılır gerileme olmazsa, parasetamol (Parol) içilebilir. Zor durumda kalmadıkça ağrı kesici ilaçların kullanılması önerilmez.
Yağ dokusu kök hücre kanser yapar mı?
Bugüne kadar yağ dokusu kök hücre (SVF) kullanılarak yapılan işlemlerde yeni kanser oluşumu bildirilmemiştir. Bununla birlikte kanser hastalarında veya kanser öyküsü olanlarda kök hücre kullanılması önerilmez.
Hangi hastalıklarda yağ dokusu kök hücre kullanılabilir?
Kök hücreden zengin SVF oldukça geniş bir kullanım alanına sahiptir. Başlıcaları:
- Diz, kalça osteoartriti (Eklem kireçlenmesi, aşınması)
- Tendinopati (Bağ dokusu yaralanmaları), Rotator kuf yırtıkları (Omuzun bağlarında, tendonlarında kopma)
- Menisküs yırtıkları
- Alopesi (Saç dökülmesi, kellik)
- Nörodejeneratif hastalıklar (Sinir sistemi hastalıkları)
- Erektil disfonksiyon (Erkeklerde sertleşme sorunları)
- İyileşmeyen yaralar (Bası yaraları, diyabetik yaralar)
- Non-union kemik (Kaynamayan kırıklar)
- Fasial fat graft (Yüz veya ciltte dolgu olarak)
- Erkek /bayan infertilitesi (kısırlık tedavisinde)
- Kronik böbrek hastalığı
- Sistemik skleroz
- KOAH, COVID 19 sonrası rezidüel akciğer hasarı
Tedavi sonrası ne zaman fayda görürüm?
Bu tedavi yöntemi yavaş etki gösterir fakat etkisi 1 yıla kadar devam eder. Yani hastalar 1 yıl boyunca artarak fayda görürler. Genç ve erken dönem hastalar daha çok fayda görürken, ileri yaşta olan ve dokudaki hasarı ileri düzeyde olan hastalar daha az fayda görürler.
Kaç defa yapılır? Kök hücre sonrası PRP yapılır mı?
Yağ dokusu kök hücre tedavisi PRP tedavisinden farklıdır. 1 kez yapıldıktan 1 yıl sonra tekrarlanabilir fakat daha fazla yapmanın etkisi veya yan etkisi konusunda henüz yeterli bilgiye sahip değiliz. Yağ dokusu kök hücre tedavisi öncesinde, SVF ile birlikte veya SVF enjeksiyonundan sonra PRP yapılabilir.
Ameliyat mı kök hücre tedavisi mi?
Kök hücre tedavisi cerrahi olmayan yöntemler arasında en ileri yöntemdir. Her ne kadar güçlü bir yöntem olsa da bazı hastalar için ameliyat olmak daha doğru bir seçenek olabilir. Örneğin diz için konuşacak olursak, eklem hasarı ileri/son döneme kadar ilerlemiş, dizde bacakta eğilmeler gelişmiş, eklemde hiç kıkırdak kalmamış bir hastada kök hücreden fayda görme şansı son derece düşüktür. Bu nedenle bu hastaya öncelikle ameliyat önerilir. Yani ameliyat olması gereken son dönem hastaya kök hücre tedavisi uygulanması önerilmez. Bununla birlikte her ne kadar ileri düzeyde eklem ve kıkırdak hasarı bulunsa da eşlik eden hastalıklar nedeniyle ameliyatı kaldıramıyacak hastalar, genç yaşta olup ameliyatı ötelemek isteyen hastalar doktorlarıyla bu durumu tartışarak kök hücre tedavisi konusunda karar verebilirler.
Prof. Dr. Alper Murat Ulaşlı
Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Uzmanı
Disiplinlerarası Rejeneratif Tıp ve Kök Hücre Doktora Öğrencisi
KAYNAK : Doktor Sitesi
[ad_2]
