Bayan olmadan kalkınma olmaz refah bir toplum inşa edilemez

Günay DEMİRBAĞ

İş hayatının taşıyıcı güçlerinden olan bayanlar için meslek basamakları mücadeleci zorluklar barındırıyor. Üzerinde çok konuşulan ve yazılan ‘cam tavan’ tabiri bilhassa bayanların karşısına çıkartılan, yükselebilmek için erkeklere oranla daha çok çabalamayı ve hak ettiği duruma getirilmemek üzere saydam manileri belirtiyor.

Başarılı iş insanlarından Gürok Küme İdare Konseyi Lider Vekili Esin Güral Argat’a, iş hayatının içerisindeki bayanın yaşadığı cinsiyet eşitsizliği, karşılaştığı zorlukların neler olduğu, daima var olan sorunların geçen yıllara oranla kıyasları, gelişmeleri ve neler yapılabileceği konusunda sorularımızı yönelttik.

Dünya gazetesi okuyucuları için kısaca kendinizden bahseder misiniz?

İstanbul Üniversitesi İşletme ve İktisat Enstitüsü’nde yüksek lisansımı tamamladıktan sonra 1992 yılında kendi teşebbüsüm olan İtimat Çini ve Seramik ile iş hayatına başladım. 1998 yılında Gürok Grup’un değerli markalarından biri olan LAV’ın, konsept kademesinden konumlanmasına, üretim sürecinin belirlenmesinden tedarik ağının oluşturulmasına kadar tüm süreçlerinin yapılandırılmasına öncülük ettim.

Alanında fark yaratan LAV markası bugün dünyanın en büyük beşinci cam üreticisi pozisyonunda bulunuyor. 2008 yılında Gürok Grup’un turizm yatırımlarını yönetmeye başlayarak, bu devirde Ali Beyefendi Resort tesisinin hizmete açılmasına öncülük ettim. 2016 yılında ise turizmde yabancı yatırımlara tartı vererek “JOALI Maldives” markası ile Maldivler’de lüks otel segmentine başarılı bir giriş yaptık. 2021 yılında Maldivler’in ikinci oteli olan wellbeing konseptli JOALI BEING’i bünyemize kattık.

JOALI BEING dünyada bu konsepte sahip olan tek otel olma özelliği taşıyor. 2009 yılından bu yana ortalarında LAV, GCA, Ali Beyefendi Hotels & Resorts, JOALI, Lapis Yapı, Gürok Kiremit, ve Türkiye’nin önde gelen tüketici, turizm ve sanayi markalarının yer aldığı Gürok Küme şirketlerinde İdare Heyeti Lider Yardımcısı olarak vazife yapıyorum. Bu kapsamda kümenin yurt içi ve yurt dışı yatırımlarının, marka süreçlerinin liderliğini yürütüyorum.

Geçen yıl Kütahya Sanayi ve Ticaret Odası (KUTSO) seçimlerinde misyona layık görüldüm ve hem Türkiye’nin hem 96 yıllık KUTSO tarihinin birinci bayan TSO lideri olarak vazifeye başladım. TÜSİAD’da, Türkiye İş Bayanları Derneği’nin (TİKAD) İdare Kurulu’nda ve Girişimcilik Vakfı’nın (GİRVAK) Mütevelli Heyetinde, TÜRKONFED İdare Heyetinde, Küresel Bağlar Forumu’nda misyon aldım. İş hayatı dışında spora ve Fenerbahçe’ye de gönül veren biriyim.

Fenerbahçe Spor Kulübü İdare Konseyi üyeliği ve kulübün iştiraklerinden Fenerium’un İdare Şurası Başkanlığı vazifelerini üstlendim. İş hayatında bayanın güçlenmesi ve desteklenmesi için pek çok vazifemde çalışmalara katıldım. 2022 yılında ise, G20’nin açılım kümelerinden biri olan W20 (Women20) delegasyon başkanlığını, Türkiye temsilcisi olan TİKAD ismine yürüttüm. Son olarak, bu yılın mayıs ayında Forbes Middle East Women’s Summit’te Türkiye’yi temsilen konuşmacı olarak iştirak sağladım.

Kadınları meslek basamaklarını tırmanma sürecinde bekleyen zorluklar nelerdir?

Kadının eşit birey olarak algılanmasında çok önemli problemlerimiz var. Birleşmiş Milletler Bayan Ünitesi (UN Women) tarafından yürütülen Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Algıları Araştırması, Türkiye dahil yirmi ülkedeki toplumsal cinsiyete dayalı algı ve tavırlarla ilgili çarpıcı bilgiler ortaya koyuyor. Buna nazaran, iştirakçilerin yüzde 41,5’i, erkeğin işinin para kazanmak, bayanın işinin ise konut ve aile işleri ile ilgilenmek olduğunu düşünüyor. Yüzde 54,5’i ise bayanların daha az çalışıp ailelerine daha fazla vakit ayırması gerektiğine inanıyor.

Her üç iştirakçiden 1’i, erkek çocuklarının üniversite eğitimi almasının kız çocuklarına oranla daha kıymetli olduğunu düşünüyor. Bu anlayışı değiştirmemiz kural.

Dünya Ekonomik Forumu’nun Global Cinsiyet Eşitsizliği Raporu, dünya genelinde toplumsal cinsiyet eşitliğine ulaşmak için önümüzde 132 yıl olduğunu söylüyor. Rapora nazaran iş gücündeki cinsiyet eşitliği yüzde 62,9 oranı ile endeksin birinci derlendiği günden bu yana kaydedilen en düşük düzey olarak dikkat çekiyor.

Ülkemizde nüfusun neredeyse yarısını oluşturan bayanların işgücüne iştirak oranları maalesef istenen düzeyde değil. TÜİK datalarına nazaran (23 Mart 2023 tarihli), 2022 yılında bayanların işgücüne katılma oranı yüzde 35,1 oldu. Bu oran yüzde erkeklerde yüzde 71,4. Geçtiğimiz yıl bayanların istihdam oranı ise yüzde 30,4 olarak gerçekleşti.

Buradan ise her 10 bayandan 3’ünün çalışma hayatında olduğunu anlıyoruz. Bu oran düşük de olsa 2004 yılının yüzde 20,8 oranına nazaran artış göstermiş. Bu durumu süratle müspet istikamette değiştirmek için topyekûn ortak bir uğraş gösterilmesi gerekiyor. Umuyorum ki, önümüzdeki yıllarda artan oranda, iş ömrü ve endüstride bayanlarımız vazife alacak ve kalkınmanın taşıyıcı gücü olacaktır.

Özellikle ülkemizde işe alım görüşmelerinde bayanlara yöneltilen özel hayat ile ilgili soruların olması, (bekar ise ne vakit evleneceği, evli ise ne vakit çocuk planladıkları gibi) iş veren açısından bakıldığında işin sürdürülebilirliği olarak görülüyor. Bu bahiste şirketlerin bayan erkek çalışana yaklaşımı mı değerli yoksa devlet siyaseti olarak olumlu ayrımcılıkla doğum müsaadesine çıkan bayana ve patronuna dayanak üzere maddelerin, mevzuatların varlığı mı? Sizin iş hayatı müddetince gördüğünüz cinsiyet ayrımcılığına yönelik aksaklıklar nelerdir ve nasıl tahlilleri olabilir?

Bu iki alanı birbirinden bağımsız ele alamayız. Bu alanda yapılan yasal düzenlemeler çalışanın hak arama çabası açısından çok değerli. Bilhassa bayanların doğum müsaadesi sırasında işten çıkarılması yahut işe alınırken evlilik ve doğum üzere bahislerin gündeme getirilmesi, bayanlara birebir işi yapan erkeklere nazaran daha az maaş verilmesi üzere mevzuların tahlilinde yasalar ve şirketlere yapılacak teşviklerin çok büyük farklar yaratacağına inanıyorum.

Yalnızca çalışanın hakkını ararken başvuracağı destekler olarak değil, toplumun zihniyet dönüşümünde de kıymetli müracaat noktaları olacaktır. Örneğin bir ILO Raporunda (Uluslararası Çalışma Standartlarının Uygulanması, 15 Mart 2023), bayanların iş gücüne iştirakinin desteklenmesi için yapılacak çalışmalarda devletin yapması gerekenler alanında çok kıymetli vazifeler sıralanıyor.

Kadınların kâfi eğitim ve mesleksel eğitime ve üst seviye konumlar da dahil olmak üzere, resmi ve fiyatlı istihdama aktif erişiminin teşvik edilmesi; çocuk bakımı, ailelere yönelik tesisler ve dayanakların geliştirilmesi üzere yollarla, hem erkekler hem de bayanların iş, ailevi sorumluluklarını bağdaştırabilmesinin sağlanması, bayanların güçlendirilmesi, eğitim, mesleksel eğitim ve resmi istihdama iştirakini artırmayı hedefleyen çeşitli program ve projelerin sonuçlarının tesirli biçimde izlenmesi, kıymetlendirilmesi ve gerekirse düzeltilmesinin sağlanmasına yönelik proaktif tedbirlerin alınması öneriliyor.

Tüm bunlar birçok vakit bayanların asli vazifesi olarak görülen aile ve çocuk bakımı üzere alanların ortak paylaşım alanları olarak görülmemesi ve bayanlara bu süreçlerde esneklik sağlanmaması nedeniyle bayanların iş gücünde kalmasını engelleyen sıkıntılar olarak öne çıkıyor. Münasebetiyle bayanlara dair bu algının değişmesi için eğitim, medya ve irtibat araçları yoluyla yaygın çalışmalar yapılması gerekiyor.

Bu alan sadece devletin teşebbüsleriyle, yasa ve mevzuatlarla düzelebilecek bir bahis değil. Özel kesimin de bu alanı kendi sorunu olarak ele alması ve düzeltmek için içtenlikle çalışması gerek.

Kadın çalışan ve bayan yönetici sayısı az olan şirketler bunu bir eksiklik olarak görmeli, orta ve uzun vadeli planlarla bu durumu değiştirmek için yol haritaları çıkarmalı. Şirketleri muvaffakiyete götüren en değerli ögelerden biri de kadın-erkek çalışanlarının istikrarlı olması, ayrımcılık yapılmadan çeşitliliğe ve kapsayıcılığa ehemmiyet veren IK siyasetlerine sahip olmaları.

“Umuyorum ki, önümüzdeki yıllarda artan oranda, iş ömrü ve endüstride bayanlarımız misyon alacak”

İş hayatında cinsiyet eşitsizliğini nasıl tanımlıyorsunuz?

Bayanın; iş dünyasında, istihdamda ve toplumsal ömürde yerini tartışmaya daha gelemeden, ferdî hak ve özgürlükler temelinde değerli farklılaşmaların başrolünde olduğunu görüyoruz. Bu tespiti yapmadan kıymetlendirme yapmak hakikat olmayacaktır. Bir bayan ve bir bayan teşebbüsçü olarak, öncelikle “eşit birey” olmak ismine gayret etmek gerekiyor. Bayan olmadan kalkınma olmaz, refah bir toplum inşa edilemez. Umuyorum ki, önümüzdeki yıllarda artan oranda, iş hayatı ve endüstride bayanlarımız misyon alacak ve kalkınmanın taşıyıcı gücü olacaktır.

ILO’nun yakın vakitte yayınladığı bilgi notuna nazaran, dünya genelinde çalışma çağındaki bayanların yüzde 15’i çalışmayı istiyor lakin iş bulamıyor; erkeklerde ise bu oran yüzde 10,5. Çalışma bize, cinsiyete dayalı uçurumun son yirmi yılda (2005-2022) çabucak hemen hiç değişmediğini gösteriyor. Bayanların işgücüne iştiraki desteklemek için herkesin elini taşın altına koyması gerektiğine inanıyor ve bu sorumlulukla çalışmalarımıza devam ediyoruz.

Kadınlar ‘Cam Tavan’ ile gayret etmek zorunda

Erkeklerle eşit eğitime sahip bayan çalışana uygulanan açıkça görülmeyen fakat aşılamayan ‘cam tavanlar’ konusunda ne düşünüyorsunuz?

Ülkemizde ve tüm dünyada son yüzyılda insan haklarında yaşanan gelişmelere karşın bayanlar hala eğitimden, çalışma hayatına, karar alma düzeneklerinde kelam hakkından gelecek hayallerine kadar pek çok farklı alanda cam tavanlarla çaba etmek zorunda kalıyor.

Kız çocuklarına eğitimde fırsat eşitliği sunan ve iş gücüne iştirakte eşit ve adil bir anlayış sunan toplumların ekonomik kalkınma seviyesinin de yükseldiği biliniyor.

Bir IMF Raporuna nazaran bayanların ekonomik olarak güçsüzleştirilmesi, gelişmiş ekonomilerde GSYİH’nın yüzde 10›u kadar; Güney Asya, Orta Doğu ve Kuzey Afrika›daki ülkelerde ise GSYİH’nın yüzde 30’undan fazla düşüş yaşanmasına sebep oluyor. Bayan istihdamının artırılmadığı ve bayanlara girişimcilik alanı açılmayan ülkelerde, ekonomik kayıp yüzde 30’a kadar çıkıyor. ILO dünya genelinde şirketlerin yüzde 75’inin eşit fırsat ve kapsayıcılık siyasetlerine sahip olmasına rağmen bunun tek başına iş dünyasındaki cinsiyet dengesizliğini düzeltmeye yetmediğini açıklıyor.

Burada da son yıllarda sıklıkla duymaya başladığımız, bayanların gerekli yeterliliklere sahip olmasına karşın terfi konusunda adil olmayan hudutlara takılmaları manasına gelen “cam tavan” sorunu devreye giriyor. Oysa McKinsey’nin Diversity Wins araştırmasına nazaran yönetici takımında bayan çalışan yüzdesinin artmasına bağlı olarak şirket performansı da artıyor.

Yani cam tavanlar bayanlara olduğu kadar şirketlere de ziyan veriyor. İş dünyasında cam tavanları kaldırmak ve toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamak için öncelikle kendi konutumuzun önünden başlamalıyız. Her düzeyde her alanda istihdamda bayanlar için gayelerle ilerlemeliyiz.

Dünya Ekonomik Forumu’nun Global Cinsiyet Eşitsizliği Raporu, dünya genelinde toplumsal cinsiyet eşitliğine ulaşmak için önümüzde 132 yıl olduğunu söylüyor. Rapora nazaran iş gücündeki cinsiyet eşitliği yüzde 62,9 oranı ile endeksin birinci derlendiği günden bu yana kaydedilen en düşük düzey olarak dikkat çekiyor.”

İş ve aile sorumlulukları dengelenmesi önemli

Avrupa ülkelerinde de cam tavan kelam konusu ancak ülkemizde çalışan bayanın sorumlulukları fazla. Hem iş, hem mesken bayanlığını hem de anneliği tıpkı anda sürdürmek durumunda. Güçlü bir süreç yaşıyor. Erkeklerin eksikliklerinin fazla olduğu bu durumda bayanlara nasıl dayanak olunmalı?

İş ve özel hayat ortasında dengeyi kurmaları için bayanlara dayanak olacak çalışmalara muhtaçlık var. Hiçbir bayan aile sorumlulukları nedeniyle iş ömründen kopmamalı. Bayanların istihdamı konusunda öncelikli olarak; iş ve aile sorumluluklarını dengelemelerine takviye olacak kreş ve bakım konutu üzere kurumsal düzeneklerinin yaygınlaştırılması gerekiyor.

ILO’nun geçen yıl yayınladığı bir rapora nazaran, bakım hizmetleri ve siyasetlerindeki süregelen ve kıymetli açıklar, aile sorumlulukları taşıyan yüz milyonlarca emekçiyi kâfi müdafaa ve takviyeden mahrum bırakıyor; bu durumdan da en çok çalışma hayatındaki bayanlar etkileniyor. Lakin çocuk, yaşlı ve hasta bakımı hizmetlerine yatırım yapılması halinde rapora nazaran, 2035 yılına kadar yaklaşık 300 milyon kadar iş yaratılabilecek.

Bu alanda da yeniden toplumsal bir zihniyet dönüşümü gerekiyor. Bayan işi erkek işi ayrımlarının geride bırakıldığı, herkesin yetenek ve eğitimlerine uygun olarak hayalindeki mesleği seçebildiği ve bu alanda ilerleyebildiği bir dünya yaratmak zorundayız. Bunun için de eğitim çok büyük ehemmiyet taşıyor. TÜİK’in son bilgilerine nazaran (26 Mayıs 2023 tarihli Ulusal Eğitim İstatistikleri, 2022) Türkiye’de ortalama eğitim müddeti 2022 yılı için bayanlarda 8,5 yıl, erkeklerde 10,0 yıl olarak gerçekleşti. Bu oran bayanlarda erkeklere nazaran düşük kalıyor. Fakat geçtiğimiz 10 yıla bakınca güzelleşmeler görülebilir. Bayanların ortalama eğitim müddetinin, erkeklerin ortalama eğitim mühletine oranını söz eden “cinsiyet oranı” 2011 yılında 0,78 iken, bu oran her yıl artış göstererek 2022 yılında 0,84 oldu

“Her kademede bayanların yer almasını teşvik ediyoruz”

Kadınların yerini ve muvaffakiyetini kabul etmek, meslek yükselişini sağlamak için nasıl bir iş yapısına muhtaçlık vardır? Sizlerin iş yerinde uyguladığınız bayana yönelik müspet ayrımcılıklar bulunuyor mu, açıklar mısınız?

Bayanların karar düzeneklerinde daha fazla yer almasının bayanların her alanda güçlendirilmesi çalışmalarında kilit kıymette olduğuna inanıyoruz. Bu alanda hem kümemiz hem de Kütahya TSO’da değerli çalışmalar gerçekleştiriliyor. Gürok, 2015 yılından bu yana Birleşmiş Milletler Bayanın Güçlendirilmesi İlkeleri’nin (UN WEPs) imzacısı. Şu anda dünyanın en büyük 5. cam üreticisi pozisyonunda olan LAV markamızda bayan çalışanlarımızın oranı yaklaşık yüzde 50’ye ulaştı. Tüm kesimlerimizde bu oranı yüzde 50’ye çıkarmak en değerli gayelerimizden biri. Kümemizde yönetici durumundaki bayan çalışan oranımız yüzde 34. Her kademede bayanların yer almasını teşvik ediyoruz. var. GCA tarafında bayan operatörlerimiz var. Vardiya müdürü olarak vazife yapan bayan çalışanlarımız var. Kiremit bölümünde çalışan bayan çalışanlarımız mevcut. Alışılmamış kesimlerde yöneticilerimiz bayan. Yapı firmamızın genel müdürü bayan.

Bir IMF Raporuna nazaran, bayanların ekonomik olarak güçsüzleştirilmesi, gelişmiş ekonomilerde GSYİH’nın yüzde 10’u kadar; Güney Asya, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki ülkelerde ise GSYİH’nın yüzde 30’undan fazla düşüş yaşanmasına sebep oluyor. Bayan istihdamının artırılmadığı ve bayanlara girişimcilik alanı açılmayan ülkelerde, ekonomik kayıp yüzde 30’a kadar çıkıyor.

İş Dünyası

HABER İÇERİĞİ : Dünya