Soğuk Savaş devrinde büyük güçler ortası rekabetin tetiklediği uzay yarışında başlarda varlığı hissedilmeyen Çin, bu yüzyılda sürat verdiği gayretleriyle rekabeti yeni ufuklara taşıyarak başkan olmayı hedefliyor.
Çin, son 20 yılda ürettiği uydu, roket, mekik, keşif araçları ve öbür donanımlar ile kendine kâfi uzay programı geliştirme konusunda önemli uzaklık kaydetti. Beşerli uzay seferlerindeki atılımlarıyla, bu alanda ABD ve Rusya’nın yanında üçüncü güç olarak pozisyonunu pekiştirdi.
Ülke, bu yıl Dünya yörüngesinde kurduğu uzay istasyonuna iki laboratuvar modülü ekleyerek ana iskeletin montajını tamamladı. Ayrıyeten istasyona iki kargo seferi ve bir beşerli sefer düzenledi. İkinci beşerli seferin ise gelecek ay gerçekleştirilmesi planlanıyor.
Bu yıl neredeyse her hafta uydu fırlatan Çin, yörüngedeki altyapısını daima geliştiriyor. Uzaktan algılama özellikli yer ve okyanus müşahede uyduları, bağlantı ve istihbarat gayeli uydular dışında, ABD’nin Global Konumlama Sistemi’ne (GPS) rakip ve alternatif BeiDou konumlama sistemi için de uydu ağı kuruyor.
Ay ve Mars’ta hala etkin durumdaki keşif araçlarıyla uzay araştırmalarını sürdüren Çin, Venüs, Jüpiter ve Asteroid Kuşağı’na keşif vazifeleri planlıyor.
Optik ve X-ışını teleskoplarının yanında dünyanın en büyük radyo teleskobu FAST’i geliştiren ülke, yer ve uzay teleskopları ile uzay araştırmaları alanında kapasitesini arttırıyor.
Ağır taşıcıyı ve yine kullanılabilir özellikteki iki yeni kuşak roket motorlarının ateşleme testlerini yapan Çin, fırlatma ve taşıma araçları geliştirme konusunda da önemli ilerleme kaydetti.
Ay keşif görevi
2019’da “Çang’ı 4” robotik aracını Ay’ın karanlık yüzüne indiren Çin, bunu başarabilen birinci ülke oldu. Ay’ın yüzeyinden örnek toplaması planlanan “Çang’ı 5” aracını da 2021’de uzaya fırlattı.
Çin, Ay’daki keşif faaliyetini gelecek yıllarda yeni misyonlarla sürdürecek. Bu kapsamda 2024’te kaya ve toprak örnekleri toplamak üzere Çang’ı 6, 2026’da Ay’ın güney kutbunda keşif yapmak üzere Çang’ı 7 ve 2027’de doğal kaynak kapasitesini ve kullanılabilirliğini doğrulamak ve Ay yüzeyindeki uzay üssü inşası için testler yapmak üzere Çang’ı 8 misyonları planlanıyor.
Çin mitolojisindeki Ay tanrıçasının ismini taşıyan keşif vazifeleri, ülkenin uzay yarışındaki tezini ortaya koyuyor. Ülke, 2030’larda Ay’a beşerli seferler düzenleyerek ABD’nin Ay keşif misyonu Artemis’e rakip olmayı hedefliyor.
ABD Havacılık ve Uzay Ajansı (NASA), Yunan Ay tanrıçası “Artemis”in ismi verilen keşif misyonu kapsamında 2024’e kadar Ay’a beşerli seferler düzenlemeyi amaçlıyor. 2028’e kadar sürmesi planlanan seferlerin akabinde Ay yörüngesinde uzay istasyonu kurulması ve burayı basamak yaparak Mars’a beşerli seferler düzenlenmesi hedefleniyor.
Mars keşif görevi
Öte yandan Çin, uydu ve gezginci robottan oluşan Mars keşif vazifesi “Tienvın-1″i Kızıl Gezegen’e yolladı.
Çin’in tek başına yürüttüğü birinci Mars keşif vazifesinde kullanılacak araçlar, 23 Temmuz 2020’de fırlatıldı. Keşif araçları, 202 gün süren seyahatin akabinde 10 Şubat 2021’de gezegenin yörüngesine ulaşırken, Mars uydusu faaliyete başladı.
14 Mayıs 2021’de robotik gezgin araç Curong, Kızıl Gezegen’in yüzeyine indi. Böylelikle Çin, ABD’nin akabinde Mars yüzeyinde keşif faaliyeti yürütmeyi başaran ikinci ülke oldu.
Çince “göklerdeki hakikati aramak” manasına gelen “Tienvın” misyonu, ismini milattan evvel (MÖ) 4. yüzyılda yaşayan Çinli şair Qu Yuan’ın dizelerinden alıyor. Gezgin robot ise Çin mitolojisinde ateş ve savaş ilahının ismini taşıyor.
Çin, 2011’de Rusya işbirliğinde Mars’a uydu yollamaya teşebbüs etmiş lakin uydu, Dünya yörüngesine ulaşamadan atmosferde yanarak tahrip olmuştu.
İnsanlı uzay seferleri
Çin, birinci defa 1967’de, Devlet Lideri Mao Zıdong ve Başbakan Cou Enlay periyodunda beşerli uzay seyahati yapma kararı aldı.
ABD’nin “Gemini” mekiğinden kopya edilerek 1970’lerde yapılan Şuguang uzay aracı başarısız oldu. Ülke akabinde Rusya’nın Soyuz mekiğini örnek alan Şıncou mekiğini geliştirerek yıllar sonra maksadına ulaşabildi.
Şıncou-1 mekiği ile 1999’da birinci insansız test uçuşu yapıldı. Çinli taykonot Yang Livey, 15 Ekim 2003’te “Şıncou-5” mekiğiyle uzayda 21 saat uçarak ülkesinin birinci beşerli uzay seferini gerçekleştirdi.
2008’de “Şıncou-7” seferinde birinci uzay yürüyüşü yapıldı, 2012’de “Şıncou-9” seferinde taykonotlar, Çin’in o periyottaki uzay istasyonu prototipi Tiengong-1’e kenetlenmeyi başardı.
Yeni kurulan uzay istasyonuna ise 2021’de iki, bu yıl ise bir beşerli sefer düzenlendi, gelecek ay yeni bir seferin yapılması planlanıyor.
Çin, bugün ABD ve Rusya dışında beşerli uzay seyahati yapabilme kapasitesine ve deneyimine sahip tek ülke pozisyonunda bulunuyor.
Uzay istasyonu
Çin, ABD’nin uzay araştırmaları alanında işbirliğini yasaklaması ve Memleketler arası Uzay İstasyonu (ISS) programına iştirakini engellemesi nedeniyle kendi uzay istasyonunu kurmak için çalışmalar yürütüyor.
Bir çekirdek modül, iki laboratuvar modülü ve bir uzay teleskobundan oluşması planlanan Tiengong (gök sarayı) istasyonu tamamlandığında, Rusya’nın artık aktif olmayan Mir Uzay İstasyonu ile yaklaşık tıpkı boyutlarda olacak.
İstasyonun ana kesimi “Tienhı” (göksel uyum) ismi verilen çekirdek modül 29 Nisan 2021’de, birinci laboratuvar modülü “Vıntien” (gökleri aramak) 24 Temmuz’da, ikinci laboratuvar modülü Mıngtien (gökleri düşlemek) ise 31 Ekim’de fırlatıldı.
Çekirdek modüle laboratuvar modüllerinin eklenmesiyle istasyonun “T” biçimli ana iskeleti tamamlandı. Ana iskelet kurulduktan sonra “Şüntien” (gökleri dolaşmak) ismi verilen uzay teleskobunun, başka bir modül olarak istasyona eklenmesi planlanıyor.
Montajının 2022 sonunda tamamlanması hedeflenen istasyonda hala üç kişilik taykonot grubu dönüşümlü misyon yapıyor.
Uydu altyapısı
Çin, son yirmi yılda uydu teknolojisi alanındaki atılımlarına da sürat verdi. Ülke, ChinSat ve Congşing bağlantı uyduları, Gaofın, Yaogan ve Şiyan yer müşahede ve Hay Yang okyanus müşahede uyduları, Kuafu Güneş müşahede uydusu, BeiDou global konumlama uyduları ve Şingyün internet uyduları üzere çok sayıda uydudan oluşan ağlarla altyapısını güçlendirdi.
Statista’nın datalarına nazaran, 1 Ocak 2022 tarihi prestijiyle Dünya yörüngesinde 4 bin 852 etkin uydu yer alıyor. Çin, 499 uyduyla, 2 bin 944 uyduya sahip ABD’nin akabinde en fazla uydusu olan ikinci ülke pozisyonunda bulunuyor.
Çin hükümeti, askeri alanda ABD’nin global konumlama sistemi GPS’e bağımlılığını azaltmak üzere BeiDou Uydu Konumlama Sistemi’ni (BDS) geliştirmeye başladı.
BeiDou uydu ağı için birinci uydu 2000’de fırlatıldı. Dört uydudan oluşan “BDS-1” ağının akabinde 20 uydudan oluşan “BDS-2” ve 35 uyduluk “BDS-3” ağlarıyla geliştirilen ve desteklenen sistemde etkin halde 42 uydu bulunuyor. Gelecek yıl BDS-3 ağını desteklemek için 3 ila 5 uydunun daha fırlatılması, 2035’de kadar ise “BDS-4” ismi verilen yeni jenerasyon uydu ağının sisteme eklenmesi hedefliyor.
Çin, BDS’nin global ölçekte GPS’e alternatif olarak kullanımını teşvik ediyor. Bu yılın birinci yarısında Çin’de üretilen akıllı telefonların yüzde 98’inde, BDS sistemini kullanan harita ve pozisyon hizmetleri bulunuyordu. Ulaştırmadan, e-ticarete ve paket servis hizmetlerine kadar birçok ticari uygulama alanına sahip teknoloji yaklaşık 470 milyar yuanlık (64,5 milyar dolar) bir pazar oluşturuyor.
Uzay araçları, fırlatma sistemleri
Çin, tüm bu projeler için fırlatma ve taşıma araç ve donanımlarını yıllar içinde evreli formda geliştirdi.
Ana fırlatıcı fonksiyonu gören Long March (Uzun Yürüyüş) roketleri hem ağır yükleri hem de daha hafif ögeleri uzaya taşımakta kullanılıyor.
İlk sefer ülkenin birinci yerli uydusu Donfanghong 1’i 1970’de uzaya fırlatan Long March 1 roketinden bugüne dek 18 jenerasyon üretildi. Hala Long March 2C’den Long March 11’e kadar kademeli roketler, farklı fırlatış misyonlarını yerine getiriyor.
Öte yandan işçi mekiği Şıncou (kutsal gemi) ve kargo mekiği Tiencou (gök gemisi) da Çin uzay programının ana taşıyıcı ögelerini oluşturuyor. (AA)
